Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που κάνει κάποιος όταν καθίσει να διαβάσει ένα περιοδικό ή ένα βιβλίο; Αν είναι μεσήλικας ή μεγαλύτερος πιθανότατα θα φορέσει τα πρεσβυωπικά του γυαλιά. Κι αν δεν χρειάζεται ακόμη γυαλιά θα πρέπει να προετοιμάζεται, γιατί γύρω στα 45 του μάλλον θα τα χρειαστεί. Μέχρι τότε, σχεδόν όλοι έχουν νοιώσει κάποια επίδραση της ηλικίας στα μάτια.

Φυσιολογικά, τα μάτια αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ζωής, όπως και το υπόλοιπο σώμα. Οι αλλαγές αυτές γίνονται περισσότερο εμφανείς με την πάροδο των ετών και οι δομές μέσα και γύρω από το μάτι σταδιακά ανεπαρκούν. Για τους περισσότερους ανθρώπους, το πρώτο σημάδι αλλαγής είναι μια βαθμιαία δυσκολία στην κοντινή όραση γνωστή ως πρεσβυωπία. Ευτυχώς το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίζεται με διορθωτικούς φακούς.

Όμως και άλλα πιο σοβαρά προβλήματα, μπορεί να προκαλέσουν διαταραχές ή και απώλεια της όρασης. Ένας στους πέντε ανθρώπους ως την ηλικία των 65 ετών, έχει μειωμένη όραση. Στην πραγματικότητα οι ηλικιωμένοι αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό του ενός εκατομμυρίου αμερικανών άνω των 40, οι οποίοι θεωρούνται νομικά τυφλοί.

Παραδόξως, πολλοί άνθρωποι δεν προσέχουν ιδιαίτερα την υγεία των ματιών τους συγκριτικά με άλλα μέρη του σώματός τους. Αν όμως ερωτηθούν ποια από τις αισθήσεις τους φοβούνται περισσότερο μήπως χάσουν, η πλειοψηφία απαντά την όραση. Παρόλα αυτά, μεγαλώνοντας, συχνά παραμελούν να επισκεφτούν τον οφθαλμίατρο για μια τακτική οφθαλμολογική εξέταση.

Κάθε χρόνο 50.000 αμερικανοί χάνουν την όραση τους – μια τραγωδία που τους στερεί την χαρά και την ανεξαρτησία και επιβαρύνει το ήδη υπέρογκο ποσό των 4 δις $ που η αμερικάνικη κοινωνία καταβάλλει ετησίως, για δαπάνες που σχετίζονται με την τύφλωση. Ένα τρίτο αυτών των νέων περιπτώσεων τύφλωσης θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί με πρόληψη, έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Αυτή η παρουσίαση εστιάζει σε τρεις οφθαλμικές διαταραχές που αποτελούν την μεγαλύτερη απειλή για την όραση κατά την τρίτη ηλικία: τον καταρράκτη, το γλαύκωμα και την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς. Οι επόμενες σελίδες θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τον κίνδυνο που διατρέχετε να αναπτύξετε αυτές τις διαταραχές, να αναγνωρίσετε τα συμπτώματα τους και να μάθετε για τη διάγνωση και θεραπεία τους. Παρουσιάζονται επίσης κι αρκετές άλλες κοινές διαταραχές της οράσης που επέρχονται με την γήρανση, όπως πρεσβυωπία, ξηροφθαλμία, μυιοψίες δηλ. τα «μυγάκια» και φωτοψίες δηλ. «λάμψεις», αποκόλληση αμφιβληστροειδή καθώς και προβλήματα όπως η χαλάρωση του άνω και κάτω βλεφάρου. Ακόμη, γίνεται αναφορά στα προληπτικά μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την προστασία των ματιών, από προβλήματα που σχετίζονται με την ηλικία. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία συχνά μπορεί να διαφυλάξει την όραση αλλά και την ποιότητα της ζωής ενός ανθρώπου. Με τον τακτικό οφθαλμολογικό έλεγχο, τη γνώση των προδιαθεσικών παραγόντων και των συμπτωμάτων των ασθενειών και την αξιοποίηση των διαθέσιμων θεραπειών, οι ενήλικες σε συνεργασία με τον οφθαλμίατρο μπορούν να προστατευτούν από την δραματική μείωση της όρασης τους ή και την τύφλωση.

Λάβετε τα μέτρα σας για να διατηρήσετε καλή όραση σ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής σας.

Οι όροι με άλλο χρώμα και πλάγια γράμματα επεξηγούνται στο γλωσσάριο στη σελίδα 51

Πως λειτουργεί το μάτι

Το μάτι συχνά παρομοιάζεται με φωτογραφική μηχανή, αλλά στην πραγματικότητα, το όργανο της όρασης είναι πολύ πιο σύνθετο και ικανό. Δεν εστιάζει και τραβά φωτογραφίες μόνο, αλλά συνεργαζόμενο συνεχώς με τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα, επεξεργάζεται τις διαρκώς μεταβαλλόμενες εικόνες και παρέχει τις οπτικές πληροφορίες που χρειάζεται κανείς, για να κάνει οτιδήποτε από το να κτυπήσει μία μπάλα του γκολφ μέχρι να ετοιμάσει την φορολογική του δήλωση.

Μηχανική του βολβού

Παρά τη φήμη του ως ευαίσθητο όργανο, το μάτι είναι ιδιαίτερα εύκαμπτο και ανθεκτικό, σχεδιασμένο από τη φύση έτσι ώστε να αντέχει από τη νεογνική ηλικία ως τα γεράματα. Ο βολβός μοιάζει με σφαίρα, διαμέτρου 2,5 εκατοστών περίπου, με ελαφρά προβολή του προσθίου μέρους του. Βρίσκεται εγκατεστημένος σε ένα προστατευτικό οστέινο κοίλωμα του κρανίου, που ονομάζεται κόγχος, και περιβάλλεται από ένα μαλακό στρώμα με λίπος, ινώδη ιστό, και μυς.

Τα βλέφαρα και οι στοίχοι των βλεφαρίδων λειτουργούν σαν σκούπες, απομακρύνοντας σκόνη και θραύσματα που διαφορετικά θα έπλητταν το μάτι. Ο δακρυϊκός αδένας, πίσω από το άνω βλέφαρο (Εικ. 1), παράγει τα δάκρυα τα οποία καθώς κυλούν στην επιφάνεια του ματιού το λιπαίνουν, το διατρέφουν και το διατηρούν ελεύθερο από ξένα σώματα. Στη συνέχεια τα δάκρυα διοχετεύονται στη μύτη, διαμέσου πόρων που βρίσκονται στην εσωτερική γωνία του ματιού.

Ο επιπεφυκότας είναι μια λεπτή, άχρωμη μεμβράνη που διαχωρίζει την εσωτερική επιφάνεια των βλεφάρων από την πρόσθια μοίρα του σκληρού χιτώνα, που αποτελεί το λευκό εξωτερικό στρώμα του ματιού. Ο επιπεφυκότας είναι τόσο ευαίσθητος ώστε όταν κάποιος εισβολέας γίνει αντιληπτός τότε αυτομάτως προκαλεί προστατευτική αντανακλαστική δακρύρροια ή και βλεφαρισμό.

Έξι εξωτερικοί μύες (οι εξοφθάλμιοι μύες) ρυθμίζουν την κίνηση του ματιού οριζοντίως και καθέτως. Οι μύες λειτουργούν σε ζεύγη, εκφύονται από το οπίσθιο τμήμα του κόγχου και καταφύονται στα πλαϊνά μέρη του βολβού, κάτω από τον επιπεφυκότα (Εικ 2).

Τρεις διακριτοί χιτώνες περιβάλλουν το μάτι και σχηματίζουν το τοίχωμα του. Ο εξωτερικός χιτώνας (πάχους 1mm περίπου) αποτελείται από σκληρό κολλαγόνο. Μπορείτε εύκολα να τον διακρίνεται στο πρόσθιο τμήμα του βολβού. Περιλαμβάνει τόσο τον σκληρό (το λευκό τμήμα) όσο και τον κερατοειδή, που είναι ένα καθαρό θολωτό παράθυρο στο πρόσθιο μέρος του ματιού.

Το μεσαίο στρώμα που ονομάζεται ραγοειδής χιτώνας αποτελείται από την ίριδα, το ακτινωτό σώμα και τον χοριοειδή. Η ίριδα – το έγχρωμο τμήμα, το οποίο μπορεί να έχει μπλε, πράσινο, καφέ ή άλλο χρώμα- σχηματίζει ένα δακτύλιο γύρω από την κόρη, η οποία δεν είναι παρά μια «μαύρη» τρύπα στο κέντρο της ίριδας. Η ίριδα η οποία βασικά είναι μια κυκλική κουρτίνα από μυϊκές ίνες ελέγχει την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στο μάτι. Σαν μια αυτόματη φωτογραφική μηχανή που προσαρμόζει το άνοιγμα του διαφράγματος στο διαθέσιμο φως, οι ακούσιοι μύες της ίριδας στο ημίφως διαστέλλουν την κόρη ώστε να επιτρέψουν σε περισσότερο φως να εισέλθει, ενώ αντίστροφα στο έντονο φως την μικραίνουν. Ένα απτό παράδειγμα της ανάγκης για την προσαρμογή του ματιού στο φως, είναι η ελαφρά επώδυνη αίσθηση που έχουμε όταν βγούμε ξαφνικά στο έντονο φως του ήλιου, μέσα από μια σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα. Ακόμη κι η παραμικρή μεταβολή του φωτός προκαλεί την άμεση αντίδραση του ματιού καθώς οι μύες της ίριδας προσαρμόζονται συνεχώς στο περιβάλλον.

Βλέποντας το φως

Το φως διαμέσου της κόρης εισέρχεται στο μάτι και η ίριδα διαστέλλεται ή συστέλλεται (ανοίγει ή κλείνει) ανάλογα με την έντασή του. Πίσω από το πάνω βλέφαρο βρίσκεται ο δακρυϊκός αδένας ο οποίος παράγει τα δάκρυα που ενυδατώνουν το μάτι και αποχετεύονται διαμέσου του δακρυϊκού σάκου και πόρου. Εικ. 1

Εστιάζοντας το φως

Ακριβώς πίσω από την κόρη και την ίριδα βρίσκεται ο κρυσταλλοειδής φακός, ο οποίος στην περιφέρειά του ενώνεται με το ακτινωτό σώμα με συνδέσμους που έχουν την ονομασία Ζήνειος Ζώνη. Ο φακός εστιάζει τις ακτίνες του φωτός πάνω στον αμφιβληστροειδή, ένα λεπτό ευαίσθητο στο φως εσωτερικό στρώμα, στο πίσω μέρος του ματιού (Εικ. 3). Αυτό συμβαίνει με την βοήθεια του ακτινωτού μυός του ακτινωτού σώματος, που καθιστά τον εύκαμπτο φακό ικανό ν’ αλλάζει το σχήμα του και επιτρέπει έτσι στο μάτι να εστιάζει σε αντικείμενα που βρίσκονται σε διαφορετικές αποστάσεις. Για παράδειγμα όταν κάποιος κοιτάζει έξω από το παράθυρο ένα δένδρο που βρίσκεται πολύ μακριά, ο ακτινωτός μυς χαλαρώνει και τραβάει την Ζήνειο ζώνη. Οι τεντωμένες ίνες της Ζηνείου έλκουν την περιφέρεια του φακού, προκαλώντας την επιπέδωσή του και δίνοντάς του ένα σχήμα με λεπτότερο περίγραμμα. Όταν το βλέμμα μετατοπιστεί σ’ ένα κοντινό αντικείμενο, όπως η οθόνη ενός κομπιούτερ, τότε ο ακτινωτός μυς συσπάται χαλαρώνοντας τη Ζήνειο ζώνη με αποτέλεσμα ο φακός να γίνεται παχύτερος με μεγαλύτερη καμπυλότητα στη μέση. Η ικανότητα του φακού να εστιάζει μακριά και κοντά, ονομάζεται προσαρμογή.

Πέραν της προσαρμογής, το ακτινωτό σώμα περιέχει κύτταρα στην επιφάνειά του που παράγουν το υδατοειδές, ένα υδαρές υγρό που διατρέφει το φακό. Το υδατοειδές υγρό βρίσκεται κυρίως στο χώρο μεταξύ ίριδας και κερατοειδή γνωστό ως πρόσθιος θάλαμος. Το υδατοειδές φθάνει εκεί από τον οπίσθιο θάλαμο – το χώρο μεταξύ ίριδας και φακού – και στη συνέχεια αποχετεύεται, συμπαρασύροντας παράγωγα του μεταβολισμού, στο κανάλι του Schlemm. Το κανάλι αυτό είναι ένας αποχετευτικός αγωγός που βρίσκεται στο σημείο επαφής του διάφανου κερατοειδή, του λευκού σκληρού και της έγχρωμης ίριδας. Σ’ ένα υγιές μάτι αυτή η κυκλοφορία διαρκώς αποχετεύει και ανατροφοδοτεί υδατοειδές διατηρώντας ισορροπία υγρών ανάμεσα στους δύο θαλάμους.

Πίσω από το φακό βρίσκεται το υαλοειδές. Αυτή η διάφανη σταθερή γέλη, που μοιάζει με το λεύκωμα ωμού αυγού, υποστηρίζει και γεμίζει τα 2/3 του οπισθίου μέρους του βολβού. Η γέλη αυτή παρέχει ένα ανοιχτό δρόμο για το φως που εισέρχεται διαμέσου του φακού.

Το τελευταίο κομμάτι του μεσαίου στρώματος είναι ο χοριοειδής, μια μεμβράνη μεταξύ του σκληρού και του αμφιβληστροειδή στο οπίσθιο μέρος του ματιού. Ο χοριοειδής είναι γεμάτος αιμοφόρα αγγεία τα οποία μεταφέρουν οξυγόνο και άλλες θρεπτικές ουσίες στις εφαπτόμενες με αυτόν εξώτερες στοιβάδες του αμφιβληστροειδή.

Τα ¾ της εσωτερικής επιφάνειας του ματιού καταλαμβάνει ο αμφιβληστροειδής, ο οποίος αποτελεί την εσώτερη στοιβάδα του οπισθίου τμήματός του. Στον αμφιβληστροειδή καταγράφονται τα είδωλα όπως ακριβώς στο φιλμ μιας φωτογραφικής μηχανής. Αυτός ο ιστός από μοναδικά νευρικά κύτταρα και ίνες, στέλνει στον εγκέφαλο οπτικά ερεθίσματα σχετικά με το μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα και την απόσταση ενός αντικειμένου. Τα ερεθίσματα αυτά μεταφέρονται διαμέσου του οπτικού νεύρου στον εγκέφαλο. Μέσα στον αμφιβληστροειδή υπάρχουν 150 εκ. ραβδία και 7 εκ. κωνία – τα οποία είναι εξειδικευμένα κύτταρα αποτελούμενα από συστατικά που αντιδρούν σε διαφορετικά μήκη κύματος φωτός. Τα ραβδία που βρίσκονται κυρίως στην περιφέρεια του αμφιβληστροειδή δεν αναγνωρίζουν χρώματα. Τα κωνία, τα οποία αναγνωρίζουν χρώματα και είναι υπεύθυνα για την λεπτομερή όραση, βρίσκονται στο κέντρο του αμφιβληστροειδή. Με αυτά διαβάζουμε τις λέξεις σε μια σελίδα και αναγνωρίζουμε ένα οικείο πρόσωπο στην άλλη άκρη του δωματίου. Τα κωνία είναι περισσότερο ενεργά στο δυνατό φως, ενώ τα ραβδία είναι περισσότερο ευαίσθητα στο σκοτάδι, για αυτό και είναι δύσκολο να διακρίνουμε χρώματα και λεπτομέρειες στο σκοτάδι. Τα κωνία εντοπίζονται κυρίως στην ωχρά κηλίδα, ένα ιδιαίτερα μικρό τμήμα του αμφιβληστροειδή που μας παρέχει οξεία κεντρική όραση. Η καλύτερη όραση – για διάβασμα ή λεπτομερειακή εργασία – προέρχεται από το κεντρικό βοθρίο, στο κέντρο της ωχράς. Ο υπόλοιπος αμφιβληστροειδής παρέχει περιφερική όραση (πλαϊνή), η οποία είναι λιγότερο ευκρινής.

Ανατομία ματιού

Ο βολβός περιβάλλεται από συνδέσμους, λίπος και μύες και βρίσκεται σ’ ένα προστατευτικό οστέινο κοίλωμα που ονομάζεται κόγχος. Έξι εξοφθάλμιοι μύες ελέγχουν τις κινήσεις του βολβού. Ο κερατοειδής, ένας σκληρός διαυγής θόλος που βοηθά στην εστίαση του φωτός και ο σκληρός, το λευκό τμήμα, προστατεύουν το εσωτερικό τμήμα του ματιού. Το οπτικό νεύρο μεταφέρει οπτικές πληροφορίες στον εγκέφαλο. (Εικ.2)

Η τέχνη της όρασης

Η όραση δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένη κατά τη γέννηση. Ο εγκέφαλος και τα μάτια μαθαίνουν να συνεργάζονται κατά τους πρώτους μήνες της ζωής. Όταν η όραση αναπτυχθεί πλήρως, τα μάτια κι ο εγκέφαλος παρέχουν από κοινού, ουσιαστικά στιγμιαίες οπτικές πληροφορίες. Σκεφθείτε τι συμβαίνει όταν περπατάτε σ’ ένα χώρο στάθμευσης και εντοπίζετε το αυτοκίνητό σας.

Καταρχήν δεν βλέπετε πραγματικά το αυτοκίνητο σας, αλλά το φως που αντανακλάται απ’ αυτό. Άρα είναι απαραίτητη η ύπαρξη φωτισμού για να μπορέσετε να το δείτε.

Αν το είδωλο είναι καθαρό, αυτό σημαίνει ότι το φως το οποίο αντανακλάται από κάθε σημείο της επιφάνειας του αυτοκινήτου φθάνει στον κερατοειδή του ματιού σας όπου διαθλάται και στη συνέχεια διαμέσου του υδατοειδούς υγρού, φθάνει ως το φακό. Οι ακτίνες του φωτός διαθλώνται περισσότερο καθώς περνούν μέσα από το υαλοειδές και προβάλλονται στον αμφιβληστροειδή σαν επίπεδα, ανεστραμμένα είδωλα.

Το φως απορροφάται από τον αμφιβληστροειδή και μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια, την οποία το οπτικό νεύρο μεταφέρει στην οπτική περιοχή του εγκεφάλου. Λεπτομέρειες σχετικά με το αυτοκίνητο – το μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα και η θέση του – στέλνονται μέσω οπτικού νεύρου σαν ώσεις, ένα είδος νευρικού κώδικα που ο εγκέφαλος αποκωδικοποιεί. Στην πραγματικότητα ενώ το είδωλο βρίσκεται ανεστραμμένο πάνω στον αμφιβληστροειδή, ο εγκέφαλος μαθαίνει αυτόματα να το αντιλαμβάνεται ορθά.

Παρότι είναι δυνατόν να δει κανείς με ένα μάτι, χρειάζεται διόφθαλμη όραση – ταυτόχρονη όραση και με τα δύο μάτια – για την αντίληψη του βάθους. Έτσι έχει πλήρη, τρισδιάστατη εικόνα του οχήματός του επειδή ο εγκέφαλος ερμηνεύει αυτό που και τα δύο μάτια βλέπουν (κάθε ένα με μια ελαφρώς διαφορετική οπτική γωνία) σαν ένα μόνο είδωλο.

Αν ένα φανταχτερό αυτοκίνητο τραβήξει την προσοχή σας, αμέσως στρέφετε το βλέμμα σας χωρίς να το σκεφτείτε. Οι εξωτερικοί μυς του ματιού συγχρονίζονται για να ευθυγραμμίζουν τα μάτια και να συντονίζουν τις κινήσεις τους.

Μέσα στο μάτι

Ακτίνες φωτός περνούν διαμέσου του κερατοειδή, του προσθίου θαλάμου και στη συνέχεια του φακού ο οποίος εστιάζει τα είδωλα. Ο φακός διατρέφεται από το υδατοειδές υγρό, ένα καθαρό, υδαρές διάλυμα που κυκλοφορεί από τον οπίσθιο στον πρόσθιο θάλαμο και βοηθά στη διατήρηση φυσιολογική πίεσης. Το φως φθάνει στον αμφιβληστροειδή αφού περάσει το φακό και το υαλοειδές, μια καθαρή γέλη που γεμίζει το μεγαλύτερο μέρος του βολβού. Ο αμφιβληστροειδής έχει φωτοευαίσθητα κύτταρα τα οποία απαθανατίζουν τα είδωλα τα οποία κατόπιν στέλνονται στον εγκέφαλο διαμέσου του οπτικού νεύρου. Στο κέντρο του αμφιβληστροειδή βρίσκεται η ωχρά, μια μικρή περιοχή η οποία παρέχει οξεία, κεντρική όραση. (Εικ. 3)

Αλλαγές με την πάροδο του χρόνου

Όπως τα μαλλιά γίνονται γκρίζα και το δέρμα χαλαρώνει, έτσι και τα μάτια, υφίστανται μια μεταμόρφωση καθώς τα χρόνια περνούν. Αν και οι περισσότερες από τις αλλαγές είναι μέρος της φυσιολογικής γήρανσης, μερικές από αυτές αποτελούν υπόβαθρο για πιο σοβαρά προβλήματα των ματιών.

Καθώς τα μάτια γερνούν, οι μύες των βλεφάρων εξασθενούν και το δέρμα γίνεται λεπτότερο και πιο χαλαρό. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πτώση του δέρματος του άνω βλεφάρου ή σε χαλάρωση του δέρματος του κάτω βλεφάρου.

Οι βλεφαρίδες και τα φρύδια χάνουν την πυκνότητα τους και λεπταίνουν αρκετά.

Η παραγωγή των δακρύων και το λιπώδες επιφανειακό στρώμα των δακρύων, μειώνονται καθώς οι αδένες στον επιπεφυκότα και στα βλέφαρα δυσλειτουργούν. Οι αλλαγές αυτές είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην δημιουργία μιας κολλώδους βλέννας ή στην ξηρότητα του κερατοειδή η οποία προκαλεί ερεθισμό και συχνά την αίσθηση ξένου σώματος στο μάτι. Τακτική χρήση τεχνητών δακρύων, που χορηγούνται χωρίς ιατρική συνταγή, μπορεί να μετριάσει τις ενοχλήσεις.

Ο επιπεφυκότας γίνεται λεπτότερος και πιο ευαίσθητος με την ηλικία, αποκτά δε μια κιτρινωπή χροιά λόγω αύξησης των ελαστικών ινών. Το λευκό του ματιού (ο σκληρός) αποκτά επίσης μια κίτρινη απόχρωση λόγω εναπόθεσης λιπιδίων. Ο εκτεθειμένος επιπεφυκότας ανάμεσα στα βλέφαρα αρχίζει να εκφυλίζεται, ενώ στην περιφέρεια του κερατοειδή είναι δυνατόν να αναπτυχθεί ένας θολός λευκός δακτύλιος.

Αλλαγές στο φακό

Μεγαλώνοντας, ο κρυσταλλοειδής φακός σκληραίνει και χάνει την ελαστικότητά του. Το γεγονός αυτό δυσκολεύει περισσότερο την εστίαση σε κοντινά αντικείμενα, μια κοινή κατάσταση που ονομάζεται πρεσβυωπία (βλέπε σελ.44). Επίσης η όραση τη νύχτα γίνεται φτωχότερη. Οι αλλαγές αυτές συμβαίνουν συνήθως ταυτόχρονα και στα δύο μάτια.

Το γήρας μπορεί επίσης να κάνει το φακό σκουρότερο, θολερό και σε μερικές περιπτώσεις παχύτερο, προκαλώντας μυωπία. Η θόλωση του φακού, που ονομάζεται καταρράκτης, συνήθως παίρνει χρόνια για να αναπτυχθεί. Μπορεί δε, να μην γίνει αντιληπτή παρά μόνο όταν καλύψει τον οπτικό άξονα και επηρεάσει την όραση.

Με την πάροδο του χρόνου, ο πρόσθιος θάλαμος μπορεί να γίνει στενότερος σε ορισμένα επιρρεπή άτομα – όπως για παράδειγμα άτομα με μικρά μάτια και καλή μακρινή όραση, - αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο να παρεμποδιστεί το αποχετευτικό σύστημα του υδατοειδούς υγρού κοντά στην ίριδα. Το εγκλωβισμένο υγρό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση πίεσης μέσα στο μάτι που καταστρέφει το οπτικό νεύρο; αυτό ονομάζεται γλαύκωμα κλειστής γωνίας, και αν δεν αντιμετωπιστεί μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση. Μια άλλη μορφή γλαυκώματος που ονομάζεται γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, συμβαίνει όταν η πίεση αυξάνει μέσα στο μάτι λόγω απόφραξης μέσα στο κανάλι του Schlemm, στην αποχετευτική οδό του υδατοειδούς.

Αλλαγές μέσα στο μάτι

Μεγαλώνοντας, το υαλοειδές, η καθαρή αυτή ζελατινώδης ουσία, η οποία γεμίζει το βολβό, εκφυλίζεται, σχηματίζοντας μερικές φορές μικρές αβλαβείς μάζες κολλαγόνου, που γίνονται αντιληπτά σαν «μυγάκια», και ονομάζονται μυιοψίες (βλέπε σελ.47). Σε πολλά άτομα, το υαλοειδές αποκολλάται από το οπίσθιο μέρος του αμφιβληστροειδή, γεγονός που ονομάζεται οπίσθια αποκόλληση του υαλώδους. Η κατάσταση αυτή, δεν αποτελεί από μόνη της πρόβλημα. Παρόλα αυτά, περίπου ένας στους δέκα ανθρώπους που υφίστανται οπίσθια αποκόλληση υαλώδους μπορεί ν’ αναπτύξει ρωγμή στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Η ρωγμή μπορεί να συνοδεύεται από φωτοψίες (λάμψεις) ή μυιοψίες («μυγάκια») που μπορεί να προκαλούνται από αμφιβληστροειδικά κύτταρα ή αίμα. Σε μερικές αμφιβληστροειδικές ρωγμές, υγρό συλλέγεται κάτω από τον αμφιβληστροειδή, αποκολλώντας τον από τους υποκείμενους ιστούς με τον ίδιο τρόπο που μια ταπετσαρία τοίχου ξεκολλά, όταν νερό παγιδευτεί ανάμεσα σ΄ αυτή και τον τοίχο. Αν η ρωγμή εντοπιστεί έγκαιρα πριν συγκεντρωθεί υγρό, μπορεί να αντιμετωπιστεί με laser χωρίς απώλεια της όρασης. Η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς συνήθως απαιτεί χειρουργική αποκατάσταση (βλέπε «Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς» σελ.48).

Ο γηράσκων αμφιβληστροειδής γίνεται λεπτότερος και λιγότερο ευαίσθητος λόγω απώλειας των κυττάρων του, μειωμένης παροχής αίματος ή εκφύλισης. Ιδιαίτερα επιρρεπής είναι η ωχρά; η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς είναι μια σοβαρή ασθένεια που μειώνει την κεντρική όραση (βλέπε «Ηλικιακή εκφύλιση ωχράς» σελ.32).

Τα καλά νέα είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι γερνώντας, δεν αναπτύσσουν οφθαλμικές ασθένειες και το μόνο που χρειάζονται είναι γυαλιά για διάβασμα και καλύτερο φωτισμό.

Για να μείνεις στο παιχνίδι έλεγχε τα μάτια σου τακτικά

Ασφαλής οδήγηση

“Μπορώ ακόμα να οδηγώ;” αυτή είναι μια κρίσιμη ερώτηση για πολλούς ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης.

Οι ηλικιωμένοι οδηγοί έρχονται δεύτεροι σε θανατηφόρα ατυχήματα μετά τους εφήβους. Αλλά παρόλο που οι δείκτες θνησιμότητας πέφτουν κατά την ενήλικη ζωή, αρχίζουν να ανεβαίνουν πάλι καθώς οι οδηγοί περνούν την ηλικία των 55. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεύθυνσης Ασφάλειας Εθνικών Οδών, ο ρυθμός θνησιμότητας ανά μίλι οδήγησης είναι 9 φορές υψηλότερος για οδηγούς 85 ετών και άνω από ότι για οδηγούς με ηλικία 25 ως 69 ετών. Δεν είναι μόνο η μειωμένη όραση που δημιουργεί προβλήματα. Ένας συνδυασμός από φυσικούς περιορισμούς, φτωχή ακοή, μειωμένα αντανακλαστικά και νοητική αδυναμία μπορεί να δυσκολέψει την διαχείριση όλων των αισθητικών μηνυμάτων που λαμβάνονται σε μια πολυσύχναστη διασταύρωση. Νευρολογικά προβλήματα προκαλούμενα από τις νόσους Parkinson και Alzheimer όπως και σε μερικές περιπτώσεις από το σακχαρώδη διαβήτη μπορούν να επηρεάσουν ακόμη περισσότερο τις ικανότητες οδήγησης.

Πολλές πολιτείες έχουν μειώσει την διάρκεια ισχύος της άδειας οδήγησης για ηλικιωμένους οδηγούς, δίνοντας περισσότερες ευκαιρίες ελέγχου των οδηγών αυτών για προβλήματα όρασης ή άλλα προβλήματα υγείας που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ασφαλή οδήγηση. Οι περισσότερες πολιτείες αξιοποιούν πληροφορίες που δίνονται στο τμήμα αυτοκινήτων από κάποιον συγγενή, γιατρό ή οποιονδήποτε άλλο ενδιαφέρεται για το αν κάποιο άτομο με σωματική ή διανοητική διαταραχή μπορεί να οδηγήσει με ασφάλεια. Ορισμένες πολιτείες δοκιμάζουν βελτιώσεις στους δρόμους – όπως φαρδύτερες λωρίδες, μεγαλύτερα και φωσφορίζοντα σήματα ή διαγραμμίσεις – που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις συνθήκες για τους ηλικιωμένους οδηγούς.

Τρόποι βελτίωσης της οδήγησης

Για να παραμείνουν ασφαλείς στο δρόμο, οι οδηγοί θα πρέπει κατά διαστήματα να επανεξετάζουν τις ικανότητες τους. Εντοπίζοντας μετά από μια ειλικρινή αυτοκριτική πού υστερούν, μπορεί να μην αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την οδήγηση για πάντα. Είναι δε δυνατόν να βελτιώσουν αισθητά την οδήγησή τους αναγνωρίζοντας και αντιμετωπίζοντας συγκεκριμένα προβλήματα και λαμβάνοντας τα παρακάτω μέτρα:

Τακτικός έλεγχος της όρασης.
Χρήση γυαλιών με σωστή διόρθωση.
Αποφυγή νυχτερινής οδήγησης με αυτοκίνητο με σκούρα τζάμια ή φορώντας σκούρα γυαλιά.
Επιλογή αυτοκινήτου με μεγάλα, ευανάγνωστα όργανα πλοήγησης και ενίσχυση της φωτεινότητας του ταμπλό.
Διατήρηση καθαρών παραθύρων και υαλοκαθαριστήρων σε καλή κατάσταση.
Προσθήκη φαρδύ καθρέπτη για τη διεύρυνση της περιφερικής όρασης.
Τοποθέτηση καθρεπτών έτσι ώστε να μην υπάρχουν περιοχές με τις οποίες δεν υπάρχει οπτική επαφή.
Αποφυγή, αν είναι δυνατόν, της νυχτερινής οδήγησης.
Παρακολούθηση μαθημάτων ασφαλούς οδήγησης για ηλικιωμένους τα οποία προσφέρονται από την AARP.

Πότε εγκαταλείπεται η οδήγηση

Υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί κάποιοι ν’ αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την οδήγηση. Ο περιορισμός του οπτικού πεδίου που επηρεάζει το 13% των υγιών ενηλίκων είναι αιτία πολλών ατυχημάτων. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που έχουν τέτοιου είδους προβλήματα δεν το γνωρίζουν. Το γλαύκωμα για παράδειγμα μπορεί να μειώσει σοβαρά τα οπτικά πεδία και να αποτελέσει αιτία να σταματήσει κανείς την οδήγηση. Η εκφύλιση της ωχράς που καταστρέφει το κεντρικό πεδίο της όρασης είναι ακόμη μια αιτία. Άλλες καταστάσεις, επίσης καθιστούν επικίνδυνη την οδήγηση. Ανησυχητικά συμπτώματα όπως ζαλάδα ή σύγχυση θα πρέπει να συζητούνται με το γιατρό. Αν κάποιος είχε ποτέ σπασμούς ή απώλεια συνείδησης, πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του αν είναι ασφαλές να συνεχίσει να οδηγεί.

Η εξέταση του ματιού

Κανονικά, η διεξοδική εξέταση των οφθαλμών είναι ο καλύτερος τρόπος για την έγκαιρη διάγνωση κάποιας οφθαλμικής ασθένειας, οπότε και η θεραπεία (όταν αυτή υπάρχει) είναι περισσότερο αποτελεσματική. Οι νεότεροι άνθρωποι με φυσιολογικά μάτια, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και χωρίς κληρονομικούς παράγοντες κινδύνου δεν χρειάζονται συχνή εξέταση –κάθε τρία έως πέντε χρόνια είναι ικανοποιητικό διάστημα παρακολούθησης. Για ανθρώπους ηλικίας 40-64 ετών χωρίς οφθαλμικά νοσήματα ή παράγοντες κινδύνου για κάποια ασθένεια, η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας συστήνει εξετάσεις κάθε δύο με τέσσερα χρόνια. Όσοι είναι ηλικίας 65 ετών και πάνω, ακόμα και αν δεν παρουσιάζουν κάποια αναγνωρίσιμα συμπτώματα, θα πρέπει να προγραμματίζουν κάθε ένα με δύο χρόνια εξέταση με έναν οφθαλμίατρο, έναν γιατρό δηλαδή ειδικευμένο στην διάγνωση και θεραπεία παθήσεων των ματιών (βλέπε «Οι επαγγελματίες των ματιών», πιο κάτω).Οι άνθρωποι οι οποίοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν συγκεκριμένες οφθαλμικές νόσους λόγω ηλικίας, οικογενειακού ιστορικού, ή άλλων παραγόντων θα πρέπει να προγραμματίζουν πιο συχνά ορισμένες από τις οφθαλμολογικές εξετάσεις.

Μια ενδελεχής οφθαλμολογική εξέταση περιλαμβάνει μια σειρά από εκτιμήσεις- κάποιες στο σκοτάδι, κάποιες στο φως και κάποιες με ειδικά όργανα. Όσοι αισθάνονται ότι τα μάτια τους είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα ή φοβούνται να υποβληθούν σε οφθαλμολογικές εξετάσεις θα πρέπει να είναι βέβαιοι ότι δεν είναι οδυνηρές.

Πριν τον έλεγχο, ο γιατρός ή ένας εκπαιδευμένος βοηθός κάνει ερωτήσεις για την τρέχουσα και παλαιότερη κατάσταση της υγείας του ασθενούς, συμπεριλαμβανομένης της γενικότερης κατάστασής του, των παιδικών ασθενειών, των αλλεργιών και οποιονδήποτε άλλων ιατρικών προβλημάτων από το ατομικό και οικογενειακό του ιστορικό. Οι λεπτομέρειες αυτές είναι σημαντικές ώστε να εκτιμήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης οφθαλμολογικών ασθενειών και να αξιολογήσει οποιοδήποτε σύμπτωμα μπορεί να έχει; κάποιες οφθαλμικές δυσλειτουργίες σχετίζονται με την κληρονομικότητα και κάποιες με άλλες ασθένειες. Για παράδειγμα ο διαβήτης, μπορεί να επηρεάσει την όραση και χρήζει πάντα μεγάλης προσοχής.

Ο γιατρός ή ο βοηθός ερωτούν επίσης αν ο ασθενής φορά γυαλιά ή φακούς επαφής, πώς τους φροντίζει και πότε τους φορά. Ο γιατρός, σε μια τυπική εξέταση, διερευνά τέλος εάν υπάρχουν αλλαγές στην γενικότερη υγεία του ασθενούς, στα φάρμακα που πιθανόν λαμβάνει ή αν αναφέρει κάποια καινούρια οπτικά ενοχλήματα σε σχέση με την τελευταία οφθαλμική εξέταση.

Εξετάζοντας την όραση

Το γνωστό οπτότυπο με τις σειρές των γραμμάτων και των αριθμών που μειώνονται σε μέγεθος ονομάζεται οπτότυπο Snellen. Ο γιατρός ή ο βοηθός του, το χρησιμοποιεί για τον έλεγχο της οπτικής οξύτητας - της οξύτητας δηλαδή της κεντρικής όρασης. Αν φοράτε διορθωτικούς φακούς, ο γιατρός εξετάζει την όραση σας με τα γυαλιά ή τους φακούς επαφής, ελέγχοντας πρώτα την ακριβή συνταγή των γυαλιών σας με τη βοήθεια μιας συσκευής που ονομάζεται φακόμετρο.

Το αποτέλεσμα της εξέτασης, δεικνύει πόσο καλά βλέπει κανείς συγκριτικά με κάποιον που διαθέτει φυσιολογική όραση. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει φυσιολογική όραση 20/20, σημαίνει ότι μπορεί να δει σε απόσταση έξι μέτρων ό,τι ένα άτομο με φυσιολογική όραση βλέπει στα έξι μέτρα. Εντούτοις, αν η όρασή του είναι 20/40, βλέπει σε απόσταση έξι μέτρων ό,τι ένα άτομο με φυσιολογική όραση θα μπορούσε να δει σε δώδεκα μέτρα. Με άλλα λόγια, πρέπει να πλησιάσει πιο κοντά στο αντικείμενο για να το δει καθαρά. Ο γενικός κανόνας είναι: όσο υψηλότερο είναι το δεύτερο νούμερο, τόσο χειρότερη είναι η όραση.

Εάν το αποτέλεσμα της εξέτασης, δείξει την ανάγκη για την χορήγηση ή την αλλαγή των ήδη υπαρχόντων, διορθωτικών φακών, ο γιατρός ή ο βοηθός του καταγράφει τη διαθλαστική κατάσταση των ματιών, δηλαδή την ακρίβεια της εστίασης, χρησιμοποιώντας όργανα που διαθέτουν ένα συνδυασμό από διορθωτικούς φακούς

(βλέπε «Μυωπία; Υπερμετρωπία;» σελ.10). Για να επιβεβαιωθεί το αποτέλεσμα, ζητείται από τον εξεταζόμενο να δει μέσα από διάφορους φακούς ώστε να εξακριβωθεί αυτός που παρέχει την καλύτερη όραση.

Επίσης αξιολογείται και η περιφερική όραση. Τυπικά, ζητείται από τον εξεταζόμενο να καλύψει το ένα μάτι και να προσηλώσει με το άλλο σε ένα σημείο ευθεία εμπρός. Ο γιατρός ή ο βοηθός μετακινεί ένα αντικείμενο, όπως ένα στυλό, πίσω και μπροστά στις εξωτερικές (κροταφικές) περιοχές των οπτικών του πεδίων και του ζητά να πει πότε το βλέπει να κινείται.

Οι επαγγελματίες των ματιών

Στις Ηνωμένες Πολιτείες συχνά συμβαίνει να μην μπορεί κανείς να αποφασίσει , αν χρειάζεται να επισκεφθεί έναν οφθαλμίατρο, έναν οπτομέτρη ή έναν οπτικό. Αν και τα ονόματα των ειδικών ακούγονται ίδια, κάθε ένας έχει συγκεκριμένο ρόλο στην φροντίδα των ματιών. Επειδή η εκπαίδευση και η εμπειρία του κάθε ειδικού ποικίλει, είναι σημαντικό να αναζητεί κανείς τις υπηρεσίες του κατάλληλου επαγγελματία για την φροντίδα των ματιών του.

Οφθαλμίατροι. Ο οφθαλμίατρος είναι ένας επιστήμονας που ειδικεύεται στην ιατρική και χειρουργική φροντίδα των ματιών και του οπτικού συστήματος, όπως και στην πρόληψη των οφθαλμικών νοσημάτων. Για να αποκτήσει άδεια ασκήσεως επαγγέλματος σαν οφθαλμίατρος ένας γιατρός πρέπει να συμπληρώσει τέσσερα χρόνια σπουδών στην ιατρική σχολή, ένα χρόνο ως εσωτερικός βοηθός σε νοσοκομείο και τρία ή περισσότερα χρόνια στην εξειδικευμένη κλινική και χειρουργική οφθαλμολογική εκπαίδευση. (ΣτΜ : στην χώρα μας απαιτούνται 6 έτη σπουδών στην ιατρική σχολή, ένα έτος υπηρεσία υπαίθρου ως γενικός ιατρός και 4 έτη εξειδίκευσης) Οι οφθαλμίατροι διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα για την διάγνωση και αντιμετώπιση ( ιατρικά και χειρουργικά ) όλων των ασθενειών, δυσλειτουργιών και των τραυματισμών των οφθαλμών και του οπτικού συστήματος. Επιπλέον μπορούν να παρέχουν και τη βασική φροντίδα των οφθαλμών, συμπεριλαμβανομένης και της συνταγογράφησης γυαλιών και φακών επαφής.

Οπτομέτρες. Παρέχουν υπηρεσίες υγείας που σχετίζονται με προβλήματα όρασης. Πρέπει να συμπληρώσουν σπουδές τεσσάρων ετών σε ένα αναγνωρισμένο κολέγιο οπτομετρίας, αλλά δεν φοιτούν στην ιατρική σχολή και δεν αποκτούν χειρουργική εκπαίδευση. Οι οπτομέτρες έχουν άδεια από το κράτος να εξετάζουν οφθαλμούς, να διαπιστώνουν την παρουσία προβλημάτων όρασης ( συμπεριλαμβανομένων των οφθαλμολογικών νοσημάτων ), να συστήνουν ασκήσεις και να συνταγογραφούν γυαλιά και φακούς επαφής. Σε ορισμένες πολιτείες, τους έχει δοθεί η άδεια να αντιμετωπίζουν ορισμένες οφθαλμολογικές οντότητες με φάρμακα. Όταν ο οπτομέτρης διαγνώσει κάποια σοβαρή οφθαλμική δυσλειτουργία σε κάποιον ασθενή, θα πρέπει να τον παραπέμψει σε οφθαλμίατρο.

Οπτικοί. Ο οπτικός είναι ένας τεχνικός ο οποίος κατασκευάζει και εφαρμόζει γυαλιά, φακούς επαφής ή άλλα οπτικά συστήματα, που ο οφθαλμίατρος ή ο οπτομέτρης έχει συνταγογραφήσει.

Μυωπία; Υπερμετρωπία;

Όταν η όραση είναι φυσιολογική, το φως εστιάζεται πάνω στον αμφιβληστροειδή, δημιουργώντας ένα καθαρό είδωλο. Σε μερικούς ανθρώπους όμως, τα οπτικά μέσα των οποίων μειονεκτούν, τα είδωλα εμφανίζονται θολά λόγω του ότι το μάτι τα εστιάζει είτε μπροστά είτε πίσω από τον αμφιβληστροειδή. (βλέπε εικ.4). Τα προβλήματα αυτά δεν αποτελούν οφθαλμολογικά νοσήματα αλλά συνηθισμένες καταστάσεις γνωστές σαν διαθλαστικά σφάλματα του ματιού, τα οποία μπορούν να διορθωθούν με γυαλιά, φακούς επαφής, ή – τελευταία – χειρουργικά με laser.

Μυωπία (όταν δεν βλέπει κάποιος καλά μακριά). Ένα τέτοιο άτομο δυσκολεύεται να δει αντικείμενα που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση διότι οι ακτίνες φωτός συγκλίνουν και εστιάζονται πριν φθάσουν στον αμφιβληστροειδή. Η αιτία είναι συνήθως ένας επιμηκυσμένος βολβός ( που απαιτεί από μια δέσμη ακτίνων φωτός να ταξιδέψει πιο μακριά απ’ ότι σε ένα φυσιολογικό μάτι ) ή ένας φακός ή κερατοειδής ισχυρά διαθλαστικός, τόσο, ώστε να εστιάζει τη δέσμη φωτός πριν από τον αμφιβληστροειδή.

Η μυωπία συχνά κληρονομείται. Ξεκινά συνήθως τα πρώτα σχολικά χρόνια και μπορεί προοδευτικά να χειροτερεύσει στο διάστημα μεταξύ 25 και 35 ετών. Γυαλιά ή κοίλοι φακοί επαφής οι οποίοι είναι παχύτεροι στην περιφέρεια και λεπτότεροι στο κέντρο μπορούν να εστιάσουν το είδωλο πάνω στον αμφιβληστροειδή. Η χειρουργική με laser, συμπεριλαμβανομένου και του πιο καινούριου τύπου διαθλαστικής χειρουργικής, χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο για την διόρθωση της μυωπίας και την μείωση ή την εξαφάνιση της ανάγκης για γυαλιά.

Υπερμετρωπία (όταν δεν βλέπει κάποιος καλά κοντά). Οι άνθρωποι που έχουν αυτή την ατέλεια βλέπουν καλύτερα αντικείμενα που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση παρά αυτά που βρίσκονται κοντά. Στην περίπτωση αυτή, ο βολβός είναι συνήθως πολύ μικρός και η δέσμη ακτίνων φωτός συναντά τον αμφιβληστροειδή πριν ακόμα εστιαστεί πάνω του. Η υπερμετρωπία μπορεί επίσης να οφείλεται σε πολύ μικρή διαθλαστική δύναμη του φακού ή του κερατοειδή.

Παιδιά και νεαροί ενήλικες με υπερμετρωπία συχνά δεν βλέπουν θαμπά κοντά, διότι τα μάτια τους αντισταθμίζουν την κατάσταση αυτή. Οι μύες των ματιών τους προσδίδουν στο φακό ένα πιο σφαιρικό σχήμα, γεγονός που επιτρέπει στο είδωλο να εστιαστεί πάνω στον αμφιβληστροειδή και να φαίνεται καθαρό. Η προσαρμογή αυτή συμβαίνει ακούσια. Οι άνθρωποι αυτοί , αν η υπερμετρωπία τους δεν διορθωθεί με γυαλιά ή φακούς επαφής, μπορεί να έχουν πονοκεφάλους ή κοπιωπία.(να νιώθουν κούραση στα μάτια τους ).

Η υπερμετρωπία μπορεί να μην γίνει αντιληπτή από ένα άτομο για πολλά χρόνια, όμως η αντισταθμιστική ικανότητα του ματιού (προσαρμογή ) μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας και θα χρειαστεί πιθανότατα γυαλιά κατά τη μέση ηλικία. Κυρτοί φακοί επαφής με παχύτερα κέντρα και λεπτότεροι στην περιφέρεια βελτιώνουν πάρα πολύ την κοντινή όραση. Επιπλέον, τα laser μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διορθώσουν μερικούς βαθμούς υπερμετρωπίας.

Αστιγματισμός. Σε αυτήν την κατάσταση, ανωμαλίες στην καμπυλότητα της επιφάνειας του κερατοειδή προκαλούν παραμορφωμένη όραση. Η δέσμη ακτίνων φωτός δεν σχηματίζει μία εστία, και τα είδωλα μπορεί να εστιάζονται σε δύο διαφορετικές θέσεις. Μερικοί άνθρωποι βλέπουν θολά τις κάθετες γραμμές, ενώ άλλοι, βλέπουν απεστιασμένες τις διαγώνιες ή τις οριζόντιες. Ένας τρόπος για να αντιληφθεί κανείς το πρόβλημα είναι ο εξής: αν λυγίσει έναν εύκαμπτο, επίπεδο καθρέφτη και κοιτάξει μέσα, το πρόσωπό του θα είναι παραμορφωμένο από την αστιγματική επιφάνεια του καθρέφτη. Γυαλιά που έχουν τον ίδιο βαθμό καμπυλότητας, αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση, διορθώνουν το παραμορφωμένο είδωλο. Ο αστιγματισμός αναπτύσσεται νωρίς και συνήθως εγκαθίσταται πλήρως μετά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Η ατέλεια αυτή εμφανίζεται συχνά μαζί με μυωπία ή υπερμετρωπία.

Εξετάζοντας το μάτι εξωτερικά

Ο γιατρός ή ο βοηθός εξετάζει τα εξωτερικά τμήματα του ματιού –βλέφαρα, βλεφαρίδες και κόγχο- και αναζητά τα σημεία ενός οποιουδήποτε προβλήματος που μπορεί να υποβόσκει, όπως π.χ. φλεγμονής, κριθής, κύστης, όγκου, ή εξασθένησης του βλεφαρικού μυός. Ο οφθαλμίατρος ελέγχει την εμφάνιση του βολβού (συμπεριλαμβανομένου του σκληρού και του επιπεφυκότα) και σημειώνει εάν η κόρη αντιδρά φυσιολογικά στο φως.

Ελέγχοντας τoν συντονισμό των ματιών

Πολύ σημαντικό μέρος της εξέτασης είναι ο έλεγχος του συντονισμού των έξι μυών του κάθε ματιού. Τα είδη των εξετάσεων μπορεί να ποικίλουν, αλλά ο σκοπός είναι πάντα να διασφαλιστεί ότι τα μάτια κινούνται σωστά μαζί.

Εξετάζοντας το μάτι εσωτερικά

Χρησιμοποιώντας την σχισμοειδή λυχνία, ένα διαγνωστικό εργαλείο με πολύ δυνατό μικροσκόπιο και μια στενή δέσμη φωτός, ο γιατρός μπορεί να διερευνήσει διάφορα επίπεδα των διαφανών μέσων του ματιού και να εκτιμήσει τις εσωτερικές λειτουργίες του. Κρατώντας το κεφάλι σταθερό πάνω στο ειδικό στήριγμα για το πηγούνι, δέσμες φωτός προβάλλονται πάνω και μέσα στο μάτι. Το όργανο αυτό χρησιμοποιώντας στενές δέσμες φωτός και μεγάλη μεγέθυνση, δίνει μιά λεπτομερή εικόνα εγκάρσιων τομών των ιστών του ματιού. Παρέχει έτσι στον γιατρό μια ακριβή εικόνα του κερατοειδή, του προσθίου θαλάμου, του φακού και του υδατοειδούς υγρού. Ο γιατρός μπορεί να ελέγξει ποικίλες παθολογικές καταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων των εκφυλιστικών παθήσεων του κερατοειδή ή την παρουσία ξένων σωμάτων σε αυτόν, την παρουσία φλεγμονής στον πρόσθιο θάλαμο, την ύπαρξη καταρράκτη, την παρουσία σωματιδίων εντός του υδατοειδούς, και τέλος όγκων ή παθολογικών αιμοφόρων αγγείων της ίριδας

Ελέγχοντας την διαστολή της κόρης

Ο οφθαλμίατρος χρησιμοποιεί σταγόνες μυδριατικού φαρμάκου για να διαστείλει την κόρη. Αυτό επιτρέπει την καλύτερη εξέταση του εσωτερικού του ματιού. Η επίδραση των σταγόνων αυτών όμως διαρκεί αρκετά, και έτσι οι άνθρωποι για αρκετές ώρες μετά έχουν ευαισθησία στο φως και δυσκολία να εστιάσουν κοντά. Ένα άλλο είδος φαρμάκου, τα μυωτικά, μπορεί να μειώσει τη διάρκεια της επίδρασης των μυδριατικών σταγόνων. Θα πρέπει ο εξεταζόμενος να γνωρίζει, ότι είναι πολύ δύσκολο να οδηγήσει κανείς όταν είναι μυδριασμένος.

Μετρώντας την πίεση των ματιών ( τονομέτρηση )

Με την ανώδυνη αυτή εξέταση της πίεσης των ματιών εντοπίζεται το γλαύκωμα. Μετά την τοποθέτηση αναισθητικών σταγόνων στο μάτι, ο γιατρός ακουμπά τον κερατοειδή με ένα όργανο που ονομάζεται τονόμετρο επιπέδωσης, μετρώντας έτσι την αντίσταση του ματιού. Εναλλακτικά με ένα άλλο όργανο εξέτασης – αλλά με μικρότερη ακρίβεια – μία ριπή αέρα προσπίπτει στο μάτι ώστε να διαπιστωθεί η δύναμη που χρειάζεται για να επιπεδωθεί ο κερατοειδής. Εναλλακτικά η πίεση μετράται και με ένα άλλο όργανο που ονομάζεται tonopen. Όσοι κινδυνεύουν από γλαύκωμα (βλέπε σελ.21), συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων που είναι πάνω από 40 ετών και όσων τα αποτελέσματα με το τονόμετρο αέρος είναι οριακά, θα πρέπει να ελεγχθούν με την πιο

ακριβή μέθοδο που είναι η μέτρηση της πίεσης με το τονόμετρο επιπέδωσης.

Παρατηρώντας τον αμφ/δή και το οπτικό νεύρο

Τέλος, ο γιατρός χρησιμοποιώντας ένα οφθαλμοσκόπιο χειρός, με φακούς εστίασης και μία πηγή φωτός ή την σχισμοειδή λυχνία, ελέγχει βαθύτερα τα μάτια αξιολογώντας την διαύγεια του φακού και του υαλοειδούς καθώς και την κατάσταση του αμφ/δούς, του οπτικού νεύρου και των αγγείων τους.

Σε ειδικές περιπτώσεις, ο γιατρός χρησιμοποιεί διαφορετικούς φακούς για να ελέγξει την άκρα περιφέρεια του αμφ/δή. Στην περίπτωση αυτή η πηγή του φωτός βρίσκεται τοποθετημένη στο κεφάλι του γιατρού ή τοποθετείται στην σχισμοειδή λυχνία.

Καταρράκτης

Όσο θολό φαίνεται ένα τζάμι όταν είναι βρώμικο, έτσι φαίνεται και ο κρυσταλλοειδής φακός του ματιού όταν έχει αναπτυχθεί καταρράκτης. Γενικά παίρνει αρκετά χρόνια για να θαμπώσει ο φακός, αλλά η θολερότητα τελικά μειώνει δραματικά την όραση, είτε παραμορφώνοντας είτε εμποδίζοντάς τις ακτίνες του φωτός να φθάσουν στον αμφ/δή.

Ο καταρράκτης εμφανίζεται στο 50% των ατόμων ηλικίας 65-74 ετών και σε 70% των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Η πιθανότητα εμφάνισης καταρράκτη στην ηλικία μεταξύ 52 και 64 ετών είναι 50% αλλά, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας, μέχρι την ηλικία των 65 ετών αυτό δεν γίνεται αντιληπτό. Κάθε χρόνο, στις Ηνωμένες Πολιτείες γίνονται περίπου 1.5 εκατομμύρια χειρουργεία καταρράκτη, καθιστώντας την επέμβαση αυτή μία από τις συνηθέστερες στην χώρα. Παρά τις εξελίξεις στην χειρουργική τεχνική, ο καταρράκτης παραμένει η κύρια αποτρέψιμη αιτία τύφλωσης στον κόσμο σήμερα, κυρίως λόγω περιορισμένης πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες.

Τι προκαλεί τον καταρράκτη;

Πολλές λανθασμένες αντιλήψεις υπάρχουν για τον καταρράκτη. Αντιθέτως με το τι πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι, δεν προκαλείται από καρκίνο, ή από μία μεμβράνη που καλύπτει το μάτι. Δεν σχετίζεται με την κούραση των ματιών και δεν μεταδίδεται από το ένα στο άλλο μάτι – παρότι είναι δυνατόν να αναπτυχθεί και στα δύο μάτια.

Οι συνηθέστερες αιτίες είναι η πάροδος της ηλικίας και οι συνοδές αλλαγές στην χημική σύσταση του φακού. Πολλοί καταρράκτες αναπτύσσονται σαν μια μεγαλύτερη σκλήρυνση αυτής που φυσιολογικά θα υφίστατο ο φακός με την πάροδο της ηλικίας, οπότε και γίνεται λιγότερο ελαστικός, λιγότερο διαυγής και συχνά παχύτερος. Οι ίνες μέσα στον φακό συμπιέζονται και ο φακός γίνεται πιο άκαμπτος. Η διαύγεια χάνεται καθώς οι πρωτεΐνες υφίστανται πήξη, ή σχηματίζουν μία συμπαγή μάζα, δημιουργώντας μικρά στίγματα ή θολερότητες δίκην ακτίνων τροχού στην περιφέρεια του φακού. Σε προχωρημένα στάδια, η γαλακτώδης μορφή που αποκτά ο φακός γίνεται πιο πυκνή και καταλαμβάνει και το κέντρο του, καθιστώντας την όραση προβληματική. Η αλλαγή στον φακό μοιάζει με αυτό που συμβαίνει όταν μαγειρεύουμε το ασπράδι ενός αυγού. Από διαυγές γίνεται ολόλευκο. Άλλοι καταρράκτες ξεκινούν από το κέντρο του φακού, προκαλώντας μυωπία πριν το θάμπωμα της όρασης. Σύμφωνα με κλινικές μελέτες, πάνω από 40% ατόμων ηλικίας 50 έως 65 ετών έχουν ήδη κάποιο βαθμό σκλήρυνσης στους φακούς τους.

Αν και η ηλικία είναι η κυριότερη αιτία καταρράκτη, άλλοι παράγοντες όπως η κληρονομικότητα, τα τραύματα, η χρήση ορισμένων φαρμάκων ( ιδιαίτερα κορτικοστεροειδών ) και ορισμένα προβλήματα υγείας ( όπως ο διαβήτης ) μπορεί επίσης να προκαλέσουν καταρράκτη. Διάφορες μελέτες έχουν συνδέσει τον καταρράκτη με την κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα. Ακόμη κι αν κανείς κάπνιζε για αρκετά χρόνια στο παρελθόν, το να σταματήσει αυτή τη στιγμή μειώνει τις πιθανότητες καταρράκτη στο μέλλον. Άλλος ένας κίνδυνος, είναι η μακροχρόνια έκθεση σε υψηλά επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας και μελέτες έχουν δείξει μεγαλύτερη συχνότητα του καταρράκτη σε περιοχές με μεγάλη ηλιοφάνεια. Μια μελέτη του 1988 έδειξε ότι τα μεγαλύτερα ποσοστά καταρράκτη και θολεροτήτων του φακού ανευρέθησαν μεταξύ των ψαράδων του Meryland οι οποίοι όλη τους τη ζωή δούλευαν σε ανοικτούς χώρους.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί και ένα μωρό να γεννηθεί με καταρράκτη – ως αποτέλεσμα επίδρασης στο έμβρυο κάποιου παράγοντα, όπως η έκθεση της μητέρας σε ερυθρά στο πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Ο συγγενής καταρράκτης μπορεί επίσης να κληρονομηθεί είτε από την μητέρα ή τον πατέρα.

Η διάγνωση του καταρράκτη

Ο καταρράκτης είναι ανώδυνος και εξελίσσεται αργά. Η όραση γίνεται όλο και περισσότερο θαμπή, ενώ τα εκτυφλωτικά φώτα και ο ήλιος γίνονται ιδιαίτερα οδυνηρά. Μπορεί να εμφανιστεί διπλωπία και παραμόρφωση των αντικειμένων. Στα πρώτα στάδια, το μάτι μπορεί να γίνει μυωπικό ( βλέπει καλύτερα κοντά ) διότι όσο πιο πυκνός είναι ο καταρράκτης τόσο αυξάνεται η διαθλαστική δύναμη του φακού. Η όραση τη νύκτα χειροτερεύει και τα χρώματα φαίνονται μουντά. Αν και οι περισσότεροι καταρράκτες εξελίσσονται πολύ αργά, τα άτομα που πάσχουν το αντιλαμβάνονται μόνο όταν η μείωση της οπτικής οξύτητας τους αναγκάζει να αναζητήσουν τακτικές αλλαγές στα γυαλιά ή στους φακούς επαφής τους. Οι προσπάθειες αυτές βελτίωσης της όρασής τους όμως, αποβαίνουν άκαρπες διότι οι διορθωτικοί φακοί δεν μπορούν να αντιστρέψουν το θάμπωμα που προκαλεί ο καταρράκτης.

Όποιος λοιπόν έχει θάμπωμα ή δυσκολία στην όραση πρέπει άμεσα να επισκεφθεί έναν οφθαλμίατρο για πλήρη έλεγχο, αφού ο καταρράκτης είναι ένα μόνο από τα σοβαρά νοσήματα που επηρεάζουν την όραση. ( βλέπε «Πότε να επισκεφθεί κανείς τον οφθαλμίατρο» πιο κάτω ). Ο ειδικός θα εξετάσει την οπτική οξύτητα χρησιμοποιώντας τον πίνακα του Snellen ( βλέπε «Εξετάζοντας την όραση» σελίδα 9) και θα διαστείλει τις κόρες των ματιών με σταγόνες. Εξετάζοντας στη συνέχεια το εσωτερικό του ματιού στη σχισμοειδή λυχνία, ο γιατρός θα διαπιστώσει την ύπαρξη καταρράκτη και θα εκτιμήσει την έκταση της θολερότητας του φακού. Με περαιτέρω ενδελεχή έλεγχο επίσης θα αποκλείσει την ύπαρξη άλλων δυσλειτουργιών των ματιών, όπως το γλαύκωμα ή τις εκφυλιστικές αλλοιώσεις του αμφ/δή.

Συμπτώματα του καταρράκτη

Οποιοδήποτε από τα παρακάτω συμπτώματα σε ένα ή και στα δύο μάτια μπορεί να αποτελούν κλινικά σημεία καταρράκτη:

θολή όραση
θάμπωμα από έντονα φώτα
διπλωπία
παραμόρφωση ειδώλων
αυξανόμενη μυωπία
μείωση της όρασης τη νύκτα

Αντιμετωπίζοντας τον καταρράκτη

Η χειρουργική αφαίρεση του θολωμένου φακού είναι η μόνη αποτελεσματική λύση για την θεραπεία του καταρράκτη. Δεν υπάρχουν φάρμακα, σταγόνες, δίαιτες, ασκήσεις ή οποιοδήποτε άλλο είδος προστασίας των ματιών που αποδεδειγμένα να θεραπεύει ή να αντιστρέφει το πρόβλημα. Όταν ο καταρράκτης είναι το μόνο παρόν νόσημα, η χειρουργική εξαίρεσή του είναι συνήθως πολύ επιτυχημένη.

Παρόλα αυτά, η διάγνωση του καταρράκτη δεν σημαίνει άμεσα χειρουργείο. Σε μερικές περιπτώσεις, ο φακός παχύνεται -προκαλώντας μυωπία- περισσότερο από ότι θαμπώνει και αν η όραση είναι ελαφρά μόνο θολή, μια προσαρμογή στη συνταγή των γυαλιών καθώς και πιο δυνατός φωτισμός αρκούν. Επίσης φαρμακευτικά σκευάσματα που διαστέλλουν την κόρη βοηθούν ορισμένα άτομα. Στην πραγματικότητα, πολλοί άνθρωποι καθυστερούν επιτυχώς το χειρουργείο για χρόνια, ενώ άλλοι δεν το κάνουν ποτέ.

Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση για την χειρουργική αφαίρεση του καταρράκτη: ο βαθμός μείωσης της όρασης και το πόσο αυτή επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες όπως το διάβασμα, την οδήγηση, την παρακολούθηση τηλεόρασης, ή τη χρήση κομπιούτερ. Όταν όμως διακυβεύεται η ασφάλεια ενός ατόμου, όπως κατά την οδήγηση ή το κατέβασμα από σκάλες, τότε είναι ώρα να σκεφθεί σοβαρά το χειρουργείο. Αυτοί οι οποίοι βασίζονται στα μάτια τους για λεπτομερή εργασία- όπως αρχιτέκτονες, οδοντίατροι και κοσμηματοπώλες – θα αναγκαστούν σε επέμβαση νωρίτερα από άλλους.

Εάν ο γιατρός διαπιστώσει την ύπαρξη καταρράκτη και στα δύο μάτια, θα προτείνει να χειρουργηθεί πρώτα το μάτι με τον πιο πυκνό καταρράκτη ( και την χαμηλότερη οπτική οξύτητα ). Αν η επέμβαση είναι επιτυχής και η όραση βελτιωθεί ουσιαστικά, μπορεί να μη χρειαστεί να γίνει επέμβαση στο άλλο μάτι. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι ασθενείς αντιλαμβανόμενοι τα σημαντικά πλεονεκτήματα της επέμβασης και στο άλλο μάτι, πολύ συχνά υποβάλλονται σε αυτήν όταν το χειρουργημένο μάτι τους έχει θεραπευθεί και η όρασή του έχει σταθεροποιηθεί.

Υπάρχουν όμως και ορισμένες καταστάσεις που ο καταρράκτης δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα και ο γιατρός μπορεί να συστήσει επέμβαση ακόμη και όταν η όραση είναι μερικώς επηρεασμένη. Για παράδειγμα, αν συνυπάρχουν άλλες καταστάσεις όπως οπή στον αμφ/δή ή την ωχρά (βλέπε σελ. 35) ή αποκόλληση αμφ/δούς (βλέπε σελ.48), ο γιατρός συνιστά επέμβαση, διότι ο καταρράκτης εμποδίζει τον σωστό έλεγχο και την αντιμετώπισή τους. Όποια κι αν είναι η κατάσταση, θα πρέπει να συζητηθεί με το γιατρό το σκεπτικό της επέμβασης, καθώς τα πλεονεκτήματα και οι κίνδυνοι. Είστε στην καλύτερη θέση να γνωρίζετε πόσο επηρεασμένη είναι η όραση σας, αλλά κυρίως να αντιληφθείτε πόσο αυτό παρεμβαίνει στην ασφάλεια σας και στις καθημερινές σας δραστηριότητες. Αντίθετα με άλλα οφθαλμολογικά νοσήματα όπου μόνο ο γιατρός μπορεί να καθορίσει τα αναγκαία μέτρα, στον μη επιπλεγμένο καταρράκτη ο ρόλος του οφθαλμίατρου είναι να βοηθήσει τους ασθενείς να φθάσουν στην απόφαση της επέμβασης.

Πότε να επισκεφθεί κανείς τον οφθαλμίατρο

Αν είστε μεταξύ 40 και 64 ετών, εξετάζετε τα μάτια σας προληπτικά στον οφθαλμίατρο κάθε δύο με τέσσερα χρόνια, ενώ μετά τα 65 κάθε δύο χρόνια. Αντίθετα επισκεφθείτε άμεσα έναν οφθαλμίατρο αν έχετε ένα από τα παρακάτω συμπτώματα ή προβλήματα:

εξόφθαλμο
αλλαγή στο χρώμα της ίριδας
στραβισμό
σκοτεινό σημείο στο κέντρο του οπτικού πεδίου
δυσκολία εστίασης σε κοντινά ή μακρινά αντικείμενα
διπλωπία
ξηροφθαλμία με κνησμό ή κάψιμο
δακρύρροια
πόνο στα μάτια
μυιοψίες ή λάμψεις
εμφάνιση χρωματιστών δακτυλίων γύρω από τα φώτα
θαμπή όραση
απώλεια της περιφερικής όρασης
ερυθρότητα μέσα ή γύρω από το μάτι
σκοτεινά σημεία στο οπτικό πεδίο
αιφνίδια απώλεια της όρασης
δυσκολία προσαρμογής στο σκοτάδι
ασυνήθιστη ευαισθησία στο φως
αίσθηση πέπλου που εμποδίζει τη όραση
κυματοειδή ή ακανόνιστη αντίληψη των ίσιων γραμμών

Βελτίωση της όρασης πριν την επέμβαση

Αν η όραση είναι ελαφρά θολή, μπορεί κανείς να καθυστερήσει για λίγο την επέμβαση καταρράκτη λαμβάνοντας ορισμένα μέτρα:

αλλαγή των γυαλιών αν αυτό βελτιώνει τη μακρινή όραση
αύξηση του φωτισμού στο σπίτι, ιδιαίτερα για την κοντινή εργασία
μείωση των αντανακλάσεων τοποθετώντας την πηγή του φωτός κατευθείαν στο αντικείμενο που κοιτά, ενώ ταυτόχρονα προστατεύει τα μάτια από το απευθείας φως
να συμβουλευτεί το γιατρό του, σχετικά με τη χρήση σταγόνων για τη μυδρίαση των ματιών, πρακτική που βοηθά που βοηθά προσωρινά την όραση σε ορισμένους τύπους καταρράκτη

Η επέμβαση καταρράκτη

Πριν αρκετά χρόνια, η επέμβαση καταρράκτη ήταν μια χρονοβόρος διαδικασία, που απαιτούσε έως και μία εβδομάδα νοσηλείας. Σήμερα, η κοινή αυτή επέμβαση γίνεται συχνά υπό τοπική αναισθησία σε εξωτερική βάση και θεωρείται από τις πιο ασφαλείς επεμβάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι περισσότεροι οφθαλμίατροι είναι εκπαιδευμένοι ώστε να κάνουν αυτές τις επεμβάσεις ή εάν όχι, παραπέμπουν σε κάποιον άλλο που είναι. Θα πρέπει να πάρει κανείς πληροφορίες ώστε να βρει έναν έμπειρο χειρουργό, που θα τον οδηγήσει από τον προεγχειρητικό έλεγχο στην επέμβαση και το μετεγχειρητικό στάδιο.

Στο 99% των ασθενών ο θολωμένος φακός του ματιού τους, ο οποίος απομακρύνεται κατά τη διάρκεια του χειρουργείου, αντικαθίσταται από έναν τεχνητό ενδοφακό. Σχεδόν όλοι οι ασθενείς βλέπουν καθαρά αμέσως μετά. Σπάνια, σε κάποιους ασθενείς μπορεί να συνυπάρχουν καταστάσεις που απαγορεύουν την τοποθέτηση ενδοφακού ή επίσης σπάνια, πρέπει να αφαιρεθεί ο ενδοφακός αν δεν τοποθετήθηκε σωστά ή αν εκτοπίσθηκε μετά από τραυματισμό. Στις περιπτώσεις αυτές ο γιατρός συνταγογραφεί γυαλιά ή φακούς επαφής για να διορθώσει την όραση μετεγχειρητικά.

Αντίθετα με άλλες χειρουργικές επεμβάσεις, στην επέμβαση καταρράκτη δεν χρησιμοποιούνται lasers, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται κατά την μετεγχειρητική παρακολούθηση. Για να αφαιρέσει τον κρυσταλλοειδή φακό, ο χειρουργός κάνει μια τομή στο μάτι, μια διαδικασία ιδιαίτερα λεπτή που γίνεται με τη βοήθεια μεγεθυντικού μικροσκοπίου. Ο γιατρός διαλέγει ανάμεσα σε πολλές μεθόδους αφαίρεσης του φακού.

Φακοθρυψία. Η καινούρια αυτή τεχνική επέμβασης καταρράκτη, είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη σήμερα. Το κυριότερο πλεονέκτημά της είναι ότι απαιτεί πολύ μικρή τομή, περίπου ένα όγδοο της ίντσας, στην άκρη του κερατοειδή. Η τομή αυτή είναι τόσο μικρή ώστε δεν χρειάζεται συρραφή. Η φυσική πίεση μέσα στο μάτι κρατά την τομή ερμητικά κλειστή μετά την επέμβαση και έτσι επουλώνεται πολύ γρήγορα.

Αφού ο γιατρός κάνει την τομή, κατευθύνει υψηλής συχνότητας υπερήχους στον φακό με σκοπό να τον σπάσει και στη συνέχεια τον αναρροφά με τη βοήθεια ενός μικρού, σαν βελόνη, σωλήνα. ( βλέπε Εικ. 5 ). Αφήνει πίσω το οπίσθιο τμήμα της κάψας του φακού ( της μεμβράνης δηλαδή που περιβάλλει το φακό ) για να παρέχει στήριξη στην μετέπειτα τοποθέτηση του τεχνητού φακού.

Ο γιατρός αντικαθιστά συνήθως τον θολωμένο φακό με έναν καθαρό τεχνητό ενδοφακό από σιλικόνη ή ακριλικό που έχουν κατασκευαστεί ειδικά γι’ αυτήν τη μέθοδο. Το είδος αυτού του φακού είναι μικρότερο σε μέγεθος από το νόμισμα των δέκα σεντ και διπλώνεται για να χωρέσει μέσα από την τομή. Όταν τοποθετηθεί μέσα στον σάκο, τότε ανοίγει πλήρως. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο χειρουργός μπορεί να αποφασίσει να χρησιμοποιήσει έναν άκαμπτο πλαστικό φακό. Τότε, επεκτείνει την τομή για να τον τοποθετήσει. Ανάλογα με το μήκος της τομής, είναι δυνατόν να τοποθετηθούν και ένα με δύο ράμματα. Η φακοθρυψία έχει πολύ καλά μακροχρόνια αποτελέσματα και είναι επιτυχής χωρίς επιπλοκές σε ένα ποσοστό 97-98% ,όταν εκτελείται από έμπειρο χειρουργό.

Εξωπεριφακική μέθοδος. Η παλαιότερη αυτή τεχνική χρησιμοποιείται σε πολύ πυκνούς ή σκληρούς καταρράκτες καθώς και σε άλλες περιπτώσεις. Γίνεται μια τομή περίπου 3/8 της ίντσας κάτω από το άνω βλέφαρο, εκεί που ο σκληρός συναντά τον κερατοειδή. Στη συνέχεια ο χειρουργός ανοίγει την κάψα του φακού και αφαιρεί το σκληρότερο, κεντρικό τμήμα του, συνήθως ολόκληρο. Τα πιο μαλακά τμήματα του φακού αφαιρούνται μετά με ένα εργαλείο αναρρόφησης. Το οπίσθιο τμήμα του φακού παραμένει ανέπαφο, παρέχοντας στήριξη στον πλαστικό φακό που πρόκειται να τον αντικαταστήσει. Μετά την τοποθέτηση του ενδοφακού, ο χειρουργός συρράπτει την τομή.

Η κύρια διαφορά μεταξύ της εξωπεριφακικής μεθόδου και της φακοθρυψίας είναι ότι στην «φάκο», επειδή η τομή είναι μικρότερη επουλώνεται πιο γρήγορα και οι περισσότεροι ασθενείς επιστρέφουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες πιο σύντομα. Πάντως, και με τις δύο μεθόδους η όραση αποκαθίσταται μέχρι τα 20/40 ή και περισσότερο σε ποσοστό πάνω από το 90% των ασθενών.

Ενδοπεριφακική μέθοδος. Κατά την μέθοδο αυτή, που σπάνια χρησιμοποιείται σήμερα, εξαιρείται ο φακός με όλη την κάψα του. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις στις οποίες ο φακός έχει παρεκτοπισθεί λόγω τραυματισμού ή άλλων συνοδών νοσημάτων. Ενδοφακοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν και σε αυτό το είδος χειρουργικής τεχνικής.

Ο καινούριος φακός

Πολλά χρόνια πριν, όταν οι τεχνητοί ενδοφακοί δεν υπήρχαν, οι άνθρωποι που χειρουργούνταν λόγω καταρράκτη ήταν υποχρεωμένοι στη συνέχεια να φορούν άχαρα μεγεθυντικά γυαλιά που συχνά παραμόρφωναν την όψη του κόσμου. Τα γυαλιά αυτά σήμερα σπάνια χρησιμοποιούνται, διότι οι περισσότεροι ασθενείς που υποβάλλονται σε επέμβαση καταρράκτη έχουν μόνιμα τοποθετημένο ενδοφακό. Στους ασθενείς οι οποίοι υπεβλήθησαν σε επέμβαση καταρράκτη πριν την εμφάνιση των ενδοφακών και σ΄ αυτούς που είχαν κι άλλα οφθαλμολογικά νοσήματα, γεγονός που δεν τους καθιστούσε υποψηφίους για την τοποθέτηση συνθετικών φακών, η εφαρμογή φακών επαφής αποτέλεσε ένα εξαιρετικό οπτικό βοήθημα.

Οι ενδοφακοί δεν απαιτούν ειδική φροντίδα και παρέχουν άριστη όραση. Πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι είναι οι φακοί οπισθίου θαλάμου. Γλιστρούν πίσω από την ίριδα, πάνω στο οπίσθιο τμήμα της κάψας του φακού που έχει παραμείνει ανέπαφη μετά το χειρουργείο. Όταν τοποθετούνται μπροστά από την ίριδα, όπως συμβαίνει όταν η κάψα είναι ελαττωματική, ονομάζονται φακοί προσθίου θαλάμου. Σε κάθε περίπτωση, μικροσκοπικοί πλαστικοί βρόγχοι συγκρατούν το εμφύτευμα στη θέση του. Περίπου 95% των ανθρώπων στους οποίους τοποθετείται ενδοφακός ανακτούν την όραση που είχαν πριν αναπτυχθεί ο καταρράκτης. Παρόλα αυτά, μετά από επέμβαση καταρράκτη, μπορεί να χρειαστούν γυαλιά για το διάβασμα ή τη μακρινή όραση, ειδικά εάν υπάρχει αστιγματισμός.

Αφαιρώντας τον καταρράκτη

Στην πιο κοινή χειρουργική μέθοδο εξαίρεσης καταρράκτη που ονομάζεται φακοθρυψία, ο οφθαλμίατρος αφαιρεί το θολωμένο φακό (α) και (β), σπάζει τον πυρήνα του φακού με υπέρηχους (γ) και τον εξάγει αναρροφώντας τον τμηματικά (δ). Ένας καινούριος πλαστικός φακός (τυλιγμένος σαν «τάκο») εισάγεται (ε) και ανοίγει πλήρως γεμίζοντας την κοιλότητα (στ).

Εικόνα 5

Προετοιμασία για επέμβαση καταρράκτη

Πριν την επέμβαση, ο οφθαλμίατρος μετρά την καμπυλότητα του κερατοειδή και το αξονικό μήκος του ματιού για να υπολογίσει τη ισχύ του ενδοφακού. Ο γιατρός πραγματοποιεί ένα γενικό ιατρικό έλεγχο, εξετάσεις αίματος και ηλεκτροκαρδιογράφημα για να εκτιμηθεί η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Αρκετές μέρες πριν το χειρουργείο, πρέπει να αποφεύγεται η λήψη ασπιρίνης κι άλλων φαρμάκων που έχουν αντιπηκτική δράση, ειδικά αν το είδος της επέμβασης απαιτεί μεγάλες τομές. (Ακόμη κι αν ιατρικοί λόγοι επιβάλλουν τη λήψη ασπιρίνης ή άλλων αντιπηκτικών αυτό δεν εμποδίζει την πραγματοποίηση της επέμβασης.) Προεγχειρητικά μπορούν να χορηγηθούν αντιβιοτικά.

Την προηγούμενη της επέμβασης, ο ασθενής, δεν πρέπει να φάει ή να πιει, ενώ είτε βρίσκεται μέσα στην κλινική είτε όχι του χορηγείται φαρμακευτική αγωγή για τη μείωση του άγχους. Στη συνέχεια, το νοσηλευτικό προσωπικό καθαρίζει την περιοχή γύρω απ΄ το μάτι. Ένας αναισθησιολόγος ή ένας ειδικευμένος βοηθός του εισάγει ένα φλεβοκαθετήρα στο χέρι ώστε να χορηγήσει ενδοφλέβια τα απαιτούμενα φάρμακα. Πολλές κλινικές σαν διαδικασία ρουτίνας παίρνουν ορισμένα πρόσθετα μέτρα, όπως η τοποθέτηση καρδιογράφου και η παροχή οξυγόνου. Τοποθετούνται τοπικά στο μάτι σταγόνες για τη διαστολή της κόρης και την τοπική αναισθησία. Η επέμβαση είναι δυνατόν να γίνει με γενική ή τοπική αναισθησία. Η τοπική αναισθησία προτιμάται ιδιαίτερα για τους ηλικιωμένους ασθενείς, διότι ενέχει μικρότερο κίνδυνο επιπλοκών ενώ επίσης ο ασθενής αναρρώνει γρηγορότερα.

Ο αναισθησιολόγος χορηγεί τοπική αναισθησία με ένεση γύρω από το μάτι ώστε να ακινητοποιηθεί. Συχνά η αναισθησία περιλαμβάνει μόνο σταγόνες κι ήπια ενδοφλέβια χορήγηση ηρεμιστικών. Στο χειρουργικό κρεβάτι το κεφάλι του ασθενούς καλύπτεται με αποστειρωμένο χειρουργικό ύφασμα που αφήνει ακάλυπτο μόνο το μάτι. Όλη η διαδικασία διαρκεί λιγότερο από μισή ώρα κατά τη διάρκεια της οποίας ο ασθενής μπορεί να βλέπει φως, να ακούει ήχους και έχει πλήρη αντίληψη της παρουσίας της χειρουργικής ομάδας. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί να δει σχήματα και μπορεί να μην είναι σε θέση να πει αν το μάτι είναι ανοιχτό ή κλειστό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πονούν καθόλου κατά τη διάρκεια της επέμβασης.

Τι να περιμένει κανείς μετά την επέμβαση

Όταν η επέμβαση έχει ολοκληρωθεί, ο χειρουργός καλύπτει το μάτι μ΄ έναν επίδεσμο ο οποίος αφαιρείται αργότερα την ίδια μέρα ή την επομένη. Ο γιατρός χορηγεί αντιβιοτική αγωγή και αντιφλεγμονώδεις σταγόνες αμέσως μετά το χειρουργείο. Ο ασθενής αφού ξεκουραστεί για ένα διάστημα στην αίθουσα ανάνηψης, μπορεί να γυρίσει στο σπίτι του με τη βοήθεια συνοδού. Σε σπάνιες περιπτώσεις που παρουσιάζονται επιπλοκές ή ο ασθενής έχει άλλα προβλήματα υγείας μπορεί να κριθεί απαραίτητο να παραμείνει στο νοσοκομείο ένα βράδυ. Πολύ λίγοι περιορισμοί υπάρχουν μετά την εγχείρηση εξαίρεσης του καταρράκτη. Το διάβασμα και η παρακολούθηση τηλεόρασης επιτρέπεται σχεδόν αμέσως. Αν και είναι καλή ιδέα να μη το παρακάνει κανείς, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να επιστρέψουν στις κανονικές τους δραστηριότητες μέσα σε λίγες μέρες. Πριν κάνει κανείς οτιδήποτε απαιτεί ένταση, θα πρέπει να συμβουλευτεί το γιατρό του.

Η όραση συνήθως βελτιώνεται άμεσα μετά την επέμβαση καταρράκτη. Για μερικούς η όραση μπορεί να είναι άριστη μέσα σε ώρες ενώ για άλλους μπορεί να πάρει μέρες ή και εβδομάδες. Αυτό το μεγαλύτερο διάστημα δεν σημαίνει απαραίτητα κάποια επιπλοκή ή αποτυχία της επέμβασης. Θα πρέπει να ερωτάται ο γιατρός, τι πρέπει ο ασθενής να περιμένει. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας επούλωσης ξαφνιάζουν οι αλλαγές των χρωμάτων: επειδή ο θολωμένος φακός ο οποίος ξεθωριάζει ορισμένα χρώματα έχει τώρα εξαιρεθεί, τα χρώματα μοιάζουν περισσότερο φωτεινά ή μοιάζει να έχουν μια γαλάζια απόχρωση. Όταν δε ο ασθενής περνά αρκετή ώρα υπό το φως του ήλιου, κατά την είσοδό του σε κλειστό χώρο πολλά αντικείμενα παίρνουν ένα δεύτερο κόκκινο περίγραμμα.

Βλέφαρα που κολλούν, φαγούρα, ευαισθησία στο φως κι ελαφρά δακρύρροια είναι απόλυτα φυσιολογικά συμπτώματα μετά το χειρουργείο, αλλά έντονος πόνος και ξαφνική αλλαγή στην όραση είναι προειδοποιήσεις για άμεσο τηλεφώνημα στο γιατρό. Οι ασθενεί που αισθάνονται μια ήπια ενόχληση μπορούν να πάρουν ένα μη ασπιρινούχο παυσίπονο όπως η ακεταμινοφένη (Tylenol) κάθε 4 με 6 ώρες (η ασπιρίνη μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία). Μέσα σε μια με δύο ημέρες οποιαδήποτε ενόχληση θα πρέπει να έχει υποχωρήσει.

Ο οφθαλμίατρος προγραμματίζει αρκετές μετεγχειρητικές επισκέψεις: την επομένη του χειρουργείου, μια εβδομάδα μετά, 3 με 4 εβδομάδες μετά και τέλος 6 με 8 εβδομάδες αργότερα. Στις επισκέψεις αυτές εξετάζει τα μάτια, ελέγχει την οπτική οξύτητα και μετρά την πίεση. Διορθώσεις στα γυαλιά δεν γίνονται για περίπου 3 με 6 εβδομάδες μετά την επέμβαση.

Φροντίδα στο σπίτι

Στο σπίτι, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά και σταγόνες ή αλοιφή κορτιζόνης για την πρόληψη μόλυνσης και τη μείωση της φλεγμονής. Επειδή τα μάτια είναι ευαίσθητα μετά την επέμβαση θα πρέπει να αποφεύγεται το τρίψιμο ή το άγγιγμά τους και οι απότομες κινήσεις του κεφαλιού. Για να αποφευχθεί η εκ λάθους τριβή των ματιών, μπορεί να χρειαστεί ένα προστατευτικό μεταλλικό κάλυμμα για μερικές μέρες ή εβδομάδες κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Ο γιατρός θα δείξει πως πρέπει να καθαρίζονται τα βλέφαρα από τις εκκρίσεις. Πολλοί άνθρωποι προτιμούν να φορούν σκούρα γυαλιά ηλίου (βλέπε «Επενδύοντας στα σωστά γυαλιά ηλίου» σελ.20.) όταν είναι έξω, παρότι οι περισσότεροι ενδοφακοί έχουν φίλτρα που εμποδίζουν την υπεριώδη ακτινοβολία.

Θα πρέπει να σιγουρευτεί ο ασθενής ότι έχει κατανοήσει όλες τις οδηγίες του γιατρού για την μετεγχειρητική φροντίδα. Είναι πολύ σημαντικό να ακολουθούνται οι οδηγίες αυτές προσεκτικά για να εξασφαλιστεί η πλήρης και γρήγορη ανάρρωση. Οποιαδήποτε απορία θα πρέπει να συζητείται με το γιατρό.

Πιθανές επιπλοκές

Πάνω από 98% των ανθρώπων έχουν βελτιωμένη όραση μετά από επέμβαση καταρράκτη, υποθέτοντας ότι δεν πάσχουν από άλλο οφθαλμολογικό νόσημα που θα μπορούσε να περιορίσει το καλό αποτέλεσμα και οι περισσότεροι έχουν αδιατάραχτη ανάρρωση. Ήπιες ή σοβαρότερες επιπλοκές, είναι εξαιρετικά σπάνιες, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα.

Μόλυνση μπορεί να εμφανισθεί σε μία από αρκετές χιλιάδες επεμβάσεις. Όμως, στην περίπτωση μόλυνσης μέσα στο μάτι, η όραση- ακόμη και το ίδιο το μάτι- μπορεί να χαθεί. Οι περισσότεροι οφθαλμίατροι χρησιμοποιούν αντιβιοτικά πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την επέμβαση για να μειώσουν αυτόν τον κίνδυνο. Επιφανειακές φλεγμονές ή μολύνσεις συνήθως απαντούν καλά στην αγωγή αυτή. Ενδοφθάλμιες φλεγμονές χωρίς μόλυνση, που εμφανίζονται σαν αντίδραση στην επέμβαση, είναι συνήθως μικρής σημασίας και αντιμετωπίζονται με στεροειδή μετεγχειρητικά.

Πολύ σπάνια, μπορεί να εμφανιστεί μια πολλή μικρή διαρροή στην τομή, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο φλεγμονής μέσα στο μάτι. Ο γιατρός τότε μπορεί να τοποθετήσει φακό επαφής ή να κάνει πιεστική επίδεση του ματιού για να επισπεύσει την επούλωση, αλλά μερικές φορές υποχρεούται κλείσει ξανά την τομή με ένα ράμμα.

Σε μερικά άτομα μετά την επέμβαση, εμφανίζεται μεγάλος αστιγματισμός, που οφείλεται σε οίδημα των ιστών ή σε ράμματα που τοποθετήθηκαν σφικτά και παραμορφώνουν το σχήμα του κερατοειδή. Μετά την επούλωση, το οίδημα υποχωρεί, τα ράμματα μπορούν να αφαιρεθούν και συνήθως ο αστιγματισμός έτσι διορθώνεται. Σε κάποια άτομα, η εξαίρεση του καταρρακτικού φακού έχει σαν επακόλουθο την εξαφάνιση και του αστιγματισμού τους, αφού η τομή είναι δυνατόν να γίνει έτσι ώστε να προσαρμοστεί το σχήμα του κερατοειδή.

Η αιμορραγία μέσα στο μάτι είναι δυνητικά άλλο ένα πρόβλημα. Συμβαίνει σπάνια στην φακοθρυψία μια και η τομή είναι μικρότερη και γίνεται σε καθαρό κερατοειδή, πριν από τα αγγεία και φυσιολογικά κανένα αγγείο δεν διατέμνεται μέσα στο μάτι. Ακόμα και αιμορραγίες που προκαλούνται από μεγαλύτερες τομές μπορεί να σταματήσουν αυτόματα, χωρίς να δημιουργήσουν προβλήματα. Αιμορραγία από τον χοριοειδή στο πίσω μέρος του ματιού είναι σπάνια αλλά σοβαρή αιτία απώλειας της όρασης.

Δευτεροπαθές γλαύκωμα ( βλέπε σελ.23), παροδικό συνήθως, μπορεί να προκληθεί από φλεγμονή, αιμορραγία, συνέχειες ή άλλους παράγοντες που αυξάνουν την πίεση μέσα στο μάτι. Τα αντιγλαυκωματικά φάρμακα συνήθως ελέγχουν την πίεση, αλλά η επιπλοκή αυτή μερικές φορές απαιτεί την εφαρμογή laser ή άλλης χειρουργικής τεχνικής. Σπάνια συμβαίνει αποκόλληση του αμφ/δή (βλέπε σελ.48) η οποία απαιτεί άμεση χειρουργική αποκατάσταση.

Σε κάποιες περιπτώσεις, το κεντρικό βοθρίο-το κεντρικό δηλαδή τμήμα της ωχράς- εμφανίζει οίδημα έναν με τρεις μήνες μετά την επέμβαση. Στα συμπτώματα της κατάστασης αυτής που καλείται κυστοειδές οίδημα της ωχράς, συμπεριλαμβάνεται η θόλωση της κεντρικής όρασης. Ο οφθαλμίατρος διαπιστώνει το οίδημα με μια ειδική εξέταση και αντιμετωπίζει την κατάσταση αυτή επιτυχώς, με φάρμακα.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, ο ενδοφακός μπορεί να εκτοπιστεί. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ο ασθενής βλέπει θολά, θαμπώνεται, βλέπει διπλά ή έχει μεταβαλλόμενη όραση. Αν αυτό εμποδίζει σοβαρά την όραση ο οφθαλμίατρος επανατοποθετεί, αφαιρεί ή αντικαθιστά τον ενδοφακό με κάποιον άλλο.

Στο 30-50% των περιπτώσεων, η εξωτερική οπίσθια κάψα του κρυσταλλοειδούς φακού που παραμένει μέσα στο μάτι ώστε να στηρίξει τον ενδοφακό, θολώνει λίγο καιρό μετά την επέμβαση παρεμποδίζοντας ξανά την όραση. Το πρόβλημα αυτό που ονομάζεται δευτερογενής καταρράκτης δεν σημαίνει ότι ο καταρράκτης δημιουργήθηκε ξανά. Η θόλωση αυτή τη φορά αφορά μόνο την κάψα κι όχι τον ενδοφακό. Αν η όραση εμποδίζεται σε μεγάλο βαθμό, αντιμετωπίζεται με μια τεχνική που ονομάζεται YAG (Yttrium Aluminum Garnet) laser καψουλοτομή. Ο οφθαλμίατρος χρησιμοποιεί το laser για να δημιουργήσει ένα άνοιγμα στο κέντρο τη οπίσθιας κάψας ώστε να επιτραπεί η δίοδος του φωτός. (Βλέπε: «Χειρουργική με laser» σελ39.) Η διαδικασία αυτή είναι γρήγορη, ανώδυνη και δεν απαιτεί καμιά τομή. Μπορεί να γίνει στο ιατρείο ενός οφθαλμιάτρου ή στα εξωτερικά ιατρεία μιας κλινικής.

Τα γυαλιά ηλίου παρέχουν κάποια προστασία από τον καταρράκτη

Αποτρέποντας τον καταρράκτη

Δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος για να αποφύγει κανείς την ανάπτυξη καταρράκτη. Παρόλα αυτά επειδή ο καταρράκτης συνδέεται με την υπεριώδη ακτινοβολία, οι άνθρωποι πρέπει πάντα να φορούν γυαλιά ηλίου και καπέλα. Επίσης υπάρχουν κάποιες αποδείξεις ότι τα μάτια, όπως η καρδιά κι ο εγκέφαλος, επηρεάζονται από το κάπνισμα, δίνοντας έτσι ακόμη ένα λόγο να το σταματήσει κανείς.

Υπάρχουν ορισμένες αμφιλεγόμενες ενδείξεις ότι οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες παίζουν κάποιο ρόλο στην προστασία από τον καταρράκτη, αιχμαλωτίζοντας ασταθή μόρια τα οποία ονομάζονται ελεύθερες ρίζες. Αυτές πιστεύεται ότι εκφυλίζουν τις πρωτεΐνες του φακού. Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία αλλά και ο ίδιος ο μεταβολισμός του οργανισμού, δημιουργούν ελεύθερες ρίζες. Το 1994 σε μια μελέτη του πανεπιστημίου Χάρβαρντ σε 17.744 άνδρες γιατρούς, βρέθηκε ότι αυτοί που έπαιρναν πολυβιταμινούχα συμπληρώματα μείωσαν τον κίνδυνο ανάπτυξης καταρράκτη και της συνεπαγόμενης εγχείρησης. Άλλες μελέτες έδειξαν μικρότερο αριθμό περιστατικών καταρράκτη σε ανθρώπους που έπαιρναν συμπληρώματα βιταμίνης Α, βήτα καροτίνης και βιταμίνης Ε. Παρόλα αυτά η μεγάλη μελέτη της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς (AREDS) η οποία δημοσιεύτηκε το 2001 έδειξε ότι μεγάλες δόσεις συμπληρωμάτων βιταμίνης C, Ε, βήτα καροτίνης και ψευδαργύρου δεν είχαν καμιά επίδραση στην εξέλιξη του καταρράκτη. Οι αποδείξεις δεν είναι αρκετά ισχυρές ώστε να προτείνεται σε όλους η χορήγηση αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων, αλλά θα πρέπει ο καθένας να συμβουλεύεται το γιατρό του.

Υπάρχουν εντούτοις στοιχεία, που αποδεικνύουν ότι είναι δυνατόν να ωφεληθεί κανείς τρώγοντας πολλά φρούτα και λαχανικά, τα οποία περιέχουν άφθονες αντιοξειδωτικές βιταμίνες. Μια μελέτη του Χάρβαρντ του 1999 έδειξε ότι άνθρωποι που τρώνε τροφές πλούσιες σε αντιοξειδωτικές ουσίες όπως λουτεΐνη και ζεαξανθίνη δηλαδή σπανάκι κι άλλα σκούρα πράσινα λαχανικά έχουν σημαντικά χαμηλότερη πιθανότητα εμφάνισης καταρράκτη. Τα ευρήματα αυτά είναι ενδεικτικά αλλά όχι αποδεικτικά.

Επενδύοντας στα σωστά γυαλιά ηλίου

Οι ερευνητές έχουν συνδέσει την υπεριώδη (UV) ακτινοβολία με βλάβες στα μάτια και ιδιαίτερα καταρράκτη και ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς. Ο πιο εύκολος τρόπος να προστατέψει κανείς τα μάτια του από τις βλαβερές συνέπειες της ακτινοβολίας του ήλιου είναι να φορά γυαλιά ηλίου. Τα γυαλιά ηλίου δεν είναι απαραίτητο να είναι επώνυμα ή να κοστίζουν πάρα πολλά χρήματα για να κάνουν σωστά τη δουλειά τους.

Η UV ακτινοβολία έχει 3 μήκη κύματος:

Η UVA είναι μεγάλου μήκους, μοιάζει σχεδόν μπλε στο ορατό φάσμα και είναι υπεύθυνη για το μαύρισμα και τη γήρανση του δέρματος.
Η UVB είναι μικρότερου μήκους κύματος και συνδέεται με το ηλιακό έγκαυμα και τον καρκίνο του δέρματος. Ένα μεγάλο τμήμα της απορροφάται από το στρώμα όζοντος της ατμόσφαιρας
Η UVC είναι μικρού μήκους κι απορροφάται πλήρως από το στρώμα του όζοντος.

Τα γυαλιά ηλίου κατηγοριοποιούνται σύμφωνα με τις οδηγίες για UV προφύλαξη που έχουν καθοριστεί από το εθνικό αμερικανικό ινστιτούτο προδιαγραφών (ANSI). Υπάρχουν τρεις κατηγορίες:

Καλλωπιστικά: ελαφρώς φυμέ, κατάλληλα για ημερήσια χρήση. Εμποδίζουν το 70% των UVB ακτίνων, το 20% των UV και το 60% του ορατού φωτός.
Γενικής χρήσης: μεσαίοι ως σκοτεινοί φακοί κατάλληλοι για τις περισσότερες εξωτερικές δραστηριότητες. Εμποδίζει το 95% της UVB, 60% UVA και 60-90% του ορατού φωτός. Τα περισσότερα γυαλιά ανήκουν σ΄ αυτή την κατηγορία.
Ειδικής χρήσης: πάρα πολύ σκούρα που συνιστώνται για περιπτώσεις με πάρα πολύ λαμπρό φως όπως παραλίες και πίστες σκι. Εμποδίζει το 99% της UVB, 60% UVA και 97% του ορατού φωτός.

Απλά επειδή ένα φακός φαίνεται πολύ σκούρος δεν σημαίνει ότι η ικανότητά του να εμποδίζει την υπεριώδη ακτινοβολία είναι μεγαλύτερη από έναν ανοιχτότερο φακό. Πρέπει να ελέγχεται πάντα η ετικέτα της ANSI. Ακόμη και φθηνά γυαλιά μπορεί να είναι αποτελεσματικά. Υπάρχουν στοιχεία ότι το μπλε φως από τον ήλιο μπορεί να συντελέσει στην ανάπτυξη ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς. Φακοί με κόκκινο, κίτρινο ή πορτοκαλί χρώμα παρέχουν καλύτερη προστασία απέναντι σ΄ αυτό το φως. Όμως γκρι ή πράσινοι φακοί αλλοιώνουν λιγότερο την εικόνα.

Οι κατασκευαστές γυαλιών κάνουν μια ειδική επίστρωση για να μειώνουν το θάμπωμα από τα έντονα φώτα. Η επίστρωση αυτή είναι μεν αποτελεσματική αλλά μπορεί να εύκολα να χαραχθεί καθιστώντας την προσεκτική χρήση των γυαλιών απαραίτητη.

Αν κανείς δεν είναι σίγουρος τι είδους γυαλιά ηλίου να αγοράσει ή θεωρεί ότι βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο λόγω κάποιου οφθαλμολογικού νοσήματος, θα πρέπει να συμβουλευτεί τον οφθαλμίατρό του.

Γλαύκωμα

Το γλαύκωμα στερεί την όραση ενός ατόμου ύπουλα χωρίς να γίνει αντιληπτό, σαν κλέφτης μέσα στη νύχτα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τρία εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από μια χρόνια μορφή αυτής της διαταραχής, αλλά οι μισοί τουλάχιστον δεν το γνωρίζουν, επειδή στα πρώτα στάδια της νόσου δεν υπάρχουν συμπτώματα. Το γλαύκωμα είναι κύρια αιτία τύφλωσης και απειλεί το 2% του πληθυσμού άνω των 40 ετών, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες γίνεται ακόμη πιο συχνό. Παρόλα αυτά, η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μπορεί σχεδόν πάντα να σώσει την όραση.

Τι προκαλεί το γλαύκωμα

Το γλαύκωμα είναι στην πραγματικότητα μια ομάδα οφθαλμικών νοσημάτων, που προκαλούν απώλεια της όρασης λόγω καταστροφής του οπτικού νεύρου. Οι γιατροί πίστευαν ότι η υψηλή πίεση μέσα στο μάτι, που ονομάζεται ενδοφθάλμια πίεση (ΕΟΠ), ήταν η κύρια αιτία αυτής της καταστροφής, αλλά σήμερα γνωρίζουμε ότι εκτός της πίεσης εμπλέκονται και άλλοι παράγοντες, αφού άτομα με «φυσιολογική» ΕΟΠ υπέστησαν απώλεια όρασης λόγω γλαυκώματος.

Φυσιολογικά, το υδατοειδές υγρό- που γεμίζει την περιοχή πίσω από την ίριδα- κυκλοφορεί διαμέσου της κόρης στο πρόσθιο τμήμα του ματιού, διατρέφοντας το φακό και τα κύτταρα που επενδύουν εσωτερικά τον κερατοειδή. Στην συνέχεια περνά μέσα από ένα κυκλικό και διάτρητο (σαν κόσκινο) σύστημα ιστών, που ονομάζεται σκληροκερατοειδικός ηθμός και αποχετεύεται διαμέσου του καναλιού του Schlemm. Από εκεί απορροφάται από τις παρακείμενες φλέβες. Η διαδικασία αυτή είναι διαρκής καθώς το υδατοειδές υγρό παράγεται και αποχετεύεται συνεχώς, ώστε να διατηρείται ισορροπία πιέσεων μέσα στο μάτι (βλέπε Εικ.6).

Στο γλαύκωμα, το αποχετευτικό αυτό σύστημα δυσλειτουργεί, επιβραδύνοντας ή εμποδίζοντας την έξοδο του υγρού, το οποίο εγκλωβίζεται μέσα στο μάτι όπως το νερό σε ένα αποφραγμένο νεροχύτη, αυξάνοντας την πίεση στο εσωτερικό του ματιού. Αυτό με τη σειρά του έχει σαν αποτέλεσμα την άσκηση πίεσης στο οπτικό νεύρο, που συνδέει το μάτι με τον εγκέφαλο. Εάν η πίεση αυξάνει συνεχώς, οι νευρικές ίνες που μεταφέρουν τα οπτικά ερεθίσματα καταστρέφονται και η όραση αρχίζει να χάνεται. Απώλεια της όρασης μπορεί επίσης να προέλθει από την απόφραξη μικρών αγγείων που τρέφουν τον αμφιβληστροειδή και το οπτικό νεύρο. Πρώτες επηρεάζονται οι οπτικές ίνες που βρίσκονται στην περιφέρεια, έτσι αρχικά παρατηρείται απώλεια της περιφερικής όρασης. Σταδιακά παραβλάπτονται και οι κεντρικότερες ίνες, έως ότου καταστραφούν τελικά εκείνες που παρέχουν την κεντρική όραση. Οι καταστροφές αυτές είναι ανεπανόρθωτες.

Παρότι η πίεση παίζει σημαντικό ρόλο, στις περισσότερες περιπτώσεις γλαυκώματος, φαίνεται ότι υπάρχουν και άλλοι μηχανισμοί που προκαλούν το θάνατο των νευρικών κυττάρων στη νόσο αυτή. Σύμφωνα με μία θεωρία, το γλουταμικό, ένας νευροδιαβιβαστής που διεγείρει νευρικά κύτταρα του ματιού, μπορεί να έχει κάποιο ρόλο στην καταστροφή τους. Ερευνητές του Iνστιτούτου Eπιστημών Weizmann στο Ισραήλ, έδειξαν ότι ο εμβολιασμός με μια σύνθετη ουσία που ονομάζεται glatiramer (Copaxone), που χορηγείται για τη θεραπεία της πολλαπλής σκλήρυνσης, είναι δυνατόν να προστατεύσει το οπτικό νεύρο από την επίδραση των τοξικών επιπέδων του γλουταμικού. Αφού η αμερικάνική διεύθυνση τροφίμων και φαρμάκων (FDA) έχει ήδη εγκρίνει την χορήγηση του Copaxone για την πολλαπλή σκλήρυνση, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι σύντομα μπορούν να ξεκινήσουν έρευνες για να διαπιστωθεί εάν η ουσία αυτή προλαμβάνει το γλαύκωμα. Άλλες έρευνες εισηγούνται ότι ένα φάρμακο που δεσμεύει τους υποδοχείς του γλουταμικού, μπορεί κάποια μέρα να βοηθήσει στην προστασία των κυττάρων των γλαυκωματικών ασθενών. Σε κάποιες ανακοινώσεις έχει ενοχοποιηθεί επίσης το νιτρικό οξείδιο, ένα φυσιολογικό μεταβολικό προϊόν του ανθρώπινου οργανισμού, ως μια ακόμη χημική ουσία που μπορεί να προκαλέσει γλαύκωμα. Οι έρευνες στο θέμα αυτό έχουν εστιασθεί, στην αναστολή του ενζύμου που οδηγεί στην δημιουργία του νιτρικού οξειδίου.

Ποιος προσβάλλεται από γλαύκωμα;

Κανείς δεν έχει ανοσία στο γλαύκωμα, αλλά μερικοί άνθρωποι είναι περισσότερο επιρρεπείς να αναπτύξουν τη νόσο. Οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου είναι :

Ηλικία άνω των 40 ετών
Οικογενειακό ιστορικό
Αυξημένη πίεση στο μάτι
Αφροαμερικανική καταγωγή

Ο διαβήτης, η μεγάλη μυωπία ή υπερμετρωπία, η χρήση στεροειδών φαρμάκων, παλαιά τραύματα, ιστορικό αναιμίας και καταπληξίας, σκανδιναβική, ιρλανδική ή ρωσική καταγωγή είναι επίσης παράγοντες που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ενός ή περισσοτέρων τύπων γλαυκώματος. Δεν έχει ξεκαθαρισθεί ο λόγος για τον οποίο το γλαύκωμα εμφανίζεται σε μεγάλες ηλικίες. Όπως και άλλες λειτουργίες του οργανισμού που εκπίπτουν με την πάροδο της ηλικίας, έτσι και το αποχετευτικό σύστημα του ματιού φαίνεται ότι σταδιακά ανεπαρκεί.

Επειδή το κλειδί για την διαφύλαξη της όρασης είναι η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση, ο πιο σίγουρος τρόπος να αποφευχθεί η τύφλωση λόγω γλαυκώματος είναι η γνώση των παραγόντων κινδύνου και ο τακτικός έλεγχος των ματιών. Η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή προστατεύει την όραση κατά τη διάρκεια όλης της ζωής.

Είδη γλαυκώματος

Παρότι υπάρχουν 25-30 είδη γλαυκώματος, στα πιο συνήθη κατατάσσονται τα παρακάτω:

Χρόνιο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας. Είναι η πιο συχνή μορφή της νόσου, που αφορά το 90% όλων των περιπτώσεων. Προκαλεί τύφλωση σε 120.000 άτομα περίπου και προσβάλλει άτομα της μαύρης φυλής πολύ πιο συχνά από άτομα της λευκής φυλής. Απαντάται συχνότερα επίσης σε άτομα ηλικίας άνω των 60 και είναι κληρονομικό.

Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι παρότι η γωνία διαμέσου της οποίας το υδατοειδές υγρό αποχετεύεται από τον πρόσθιο θάλαμο του οφθαλμού παραμένει ανοιχτή ( βλέπε Εικ.6), για κάποιο λόγο που δεν είναι πλήρως κατανοητός από τους ερευνητές, το υγρό αυτό αποχετεύεται πολύ αργά, οδηγώντας έτσι στην άθροισή του και την σταδιακή αλλά σταθερή αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Εάν η κατάσταση αυτή δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα και δεν ελεγχθεί φαρμακευτικά, θα οδηγήσει τελικά στην καταστροφή του οπτικού νεύρου και την απώλεια της όρασης.

Οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Σε αυτό το είδος γλαυκώματος, η ενδοφθάλμια πίεση αυξάνεται ραγδαία καθώς η γωνία ανάμεσα στην ίριδα και τον κερατοειδή στενεύει και η ίριδα απότομα αποφράσσει τον σκληροκερατοειδικό ηθμό, εμποδίζοντας την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού. Όταν συμβούν τα ανωτέρω, ο βολβός σκληραίνει και η πίεση προκαλεί πόνο και θολή όραση. Επίσης σε αυτές τις περιπτώσεις, συχνά οι ασθενείς περιγράφουν την εμφάνιση έγχρωμων κύκλων γύρω από φωτεινές πηγές. Η χρόνια μορφή γλαυκώματος κλειστής γωνίας δεν είναι επώδυνη και αφορά μια πιο σταδιακή απόφραξη του αποχετευτικού συστήματος της γωνίας από την ίριδα, με βραδεία αύξηση της πίεσης.

Γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης. Στο σπάνιο αυτό είδος γλαυκώματος, ενώ η ενδοφθάλμια πίεση είναι φυσιολογική το οπτικό νεύρο παρουσιάζει τυπικές γλαυκωματικές βλάβες. Χωρίς την ύπαρξη πρώιμων συμπτωμάτων και χωρίς επομένως τον έγκαιρο έλεγχο, η διάγνωση γίνεται σχεδόν πάντα μετά την απώλεια κάποιου ποσοστού της όρασης. Μετά τον αποκλεισμό άλλων αιτιών που προκαλούν καταστροφή του οπτικού νεύρου και απώλεια της όρασης, η περαιτέρω μείωση της πίεσης με φάρμακα, χειρουργική επέμβαση ή και τα δύο, συνήθως σταθεροποιούν την κατάσταση.

Συγγενές γλαύκωμα. Είναι μια πολύ σπάνια κατάσταση παρούσα κατά τη γέννηση και συχνά κληρονομούμενη. Αποδίδεται σε ανώμαλη ανάπτυξη του ηθμού στην γωνία του προσθίου θαλάμου και απαντάται συχνά και στα δύο μάτια.

Δευτεροπαθές γλαύκωμα. Αναπτύσσεται σαν αποτέλεσμα άλλων οφθαλμικών νοσημάτων- όπως σε χρόνιες φλεγμονές, τραύματα, καταρράκτη, διαβήτη ή απόφραξη φλέβας – ή σαν παρενέργεια κάποιων φαρμάκων.

Γλαύκωμα

Σε ένα φυσιολογικό άτομο, το ακτινωτό σώμα παράγει διαρκώς υδατοειδές, ένα διαυγές υγρό που κυκλοφορεί από τον οπίσθιο στον πρόσθιο θάλαμο του ματιού, διατηρώντας έτσι σταθερή την πίεση και το σχήμα του. Το υγρό ( βλέπε τα βέλη ), ενυδατώνει και διατρέφει το πρόσθιο τμήμα του ματιού και ακολούθως αποχετεύεται από τον σκληροκερατοειδικό ηθμό σε μικρές φλέβες. Εάν ο διάτρητος ιστός του ηθμού που μοιάζει με κόσκινο αποφραχθεί, τότε το υδατοειδές υγρό αθροίζεται και η πίεση αυξάνει.

Εικόνα 6

Τα συμπτώματα του γλαυκώματος

Το γλαύκωμα, εκτός από το οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας, είναι συχνά ασυμπτωματικό στα πρώτα στάδια. Ακόμη και η εμφάνιση μικρών σκοτωμάτων ή η μείωση της περιφερικής όρασης μπορεί να μην γίνει αντιληπτή παρά μόνο όταν η νόσος είναι ήδη αρκετά προχωρημένη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς συνειδητοποιούν ότι κάτι συμβαίνει όταν χρειάζεται επανειλημμένως να αλλάζουν τα γυαλιά τους ή όταν δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο σκοτάδι. Πάντως, τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται γενικά σε προχωρημένα στάδια της νόσου. Τα καλά νέα είναι ότι εάν το γλαύκωμα διαγνωσθεί πριν την καταστροφή του οπτικού νεύρου, τότε η απώλεια της όρασης μπορεί να αποφευχθεί. Το γεγονός αυτό καθιστά τον τακτικό προληπτικό έλεγχο για γλαύκωμα, ιδιαίτερα σημαντικό μετά την ηλικία των 40 ετών.

Στο οξύ γλαύκωμα τα συμπτώματα είναι πιο ξεκάθαρα. Οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν θολή όραση, έντονο οφθαλμικό πόνο, έγχρωμους- σαν ουράνιο τόξο- κύκλους γύρω από φωτεινές πηγές, πονοκεφάλους, ναυτία και εμμέτους. Η κατάσταση αυτή είναι πολύ σοβαρή και μπορεί να προκαλέσει τύφλωση σε σχετικά σύντομο διάστημα. Επομένως η εκδήλωση τέτοιων συμπτωμάτων απαιτεί άμεση αντιμετώπιση από οφθαλμίατρο. Εάν το γλαύκωμα παραμείνει χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμένη σωληνώδη όραση και τελικά στην τύφλωση.

Συμπτώματα γλαυκώματος

Γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας

Λίγα ή καθόλου συμπτώματα στα αρχικά στάδια
Τυφλά σημεία και μείωση της περιφερικής όρασης

Οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας

(επείγουσα κατάσταση, άμεση επικοινωνία με τον οφθαλμίατρο)

Δυνατός πόνος
Ναυτία
Έγχρωμοι κύκλοι γύρω από φωτεινές πηγές
Κόκκινο μάτι
Θολή όραση έως και απότομη απώλεια όρασης

Διάγνωση του γλαυκώματος

Ο τακτικός οφθαλμολογικός έλεγχος θα πρέπει από την ηλικία των 40 ετών να περιλαμβάνει τον προληπτικό έλεγχο για γλαύκωμα, ενώ τα άτομα υψηλού κινδύνου πρέπει να εξετάζονται κάθε χρόνο. Στην ομάδα αυτή ανήκουν άτομα με οικογενειακό ιστορικό γλαυκώματος, Αφροαμερικανοί και διαβητικοί. Η κρατική Αμερικανική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη άρχισε να καλύπτει ετησίως προληπτικούς ελέγχους από τον Ιανουάριο του 2002.

Κατά τη διάρκεια του ελέγχου, ο οφθαλμίατρος εκτιμά με το τονόμετρο την πίεση του ματιού( βλέπε σελ.12). Φυσιολογικές είναι τιμές πίεσης από 12-21 χιλιοστά στήλης υδραργύρου (mm Hg), αλλά και άτομα με τιμές πίεσης που βρίσκονται μέσα στο φυσιολογικό αυτό εύρος μπορεί να αναπτύξουν τη νόσο. Με τη λογική αυτή, άτομα που έχουν ελαφρώς αυξημένη πίεση, δεν είναι απαραίτητα καταδικασμένα να εμφανίσουν γλαύκωμα. Το ποσό της πίεσης που μπορεί ένα οπτικό νεύρο να υποστεί χωρίς να αναπτύξει βλάβες διαφέρει από άτομο σε άτομο και από μάτι σε μάτι.

Η σχολαστική εκτίμηση του οπτικού νεύρου πρέπει να αποτελεί κομμάτι της οφθαλμολογικής εξέτασης ρουτίνας. Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα από μια διασταλμένη κόρη. Ο γιατρός χρησιμοποιεί την σχισμοειδή λυχνία και το οφθαλμοσκόπιο αναζητώντας οποιαδήποτε φθορά στο οπτικό νεύρο. Αν ο οπτικός δίσκος, η πρόσθια επιφάνεια του οπτικού νεύρου, έχει επηρεαστεί από το γλαύκωμα, ο γιατρός μπορεί να παρατηρήσει ένα χαρακτηριστικό σημείο που ονομάζεται κοίλανση: ο δίσκος μπορεί να εμφανίζει αύξηση της διαμέτρου του βάθους του και να είναι υπόχρωμος-φυσιολογικά έχει ροζ κίτρινο χρώμα- με κίτρινη κυρίως απόχρωση, λόγω της παρακώλυσης της αιματικής ροής στην περιοχή, σε προχωρημένη γλαυκωματική νόσο.

Αν ο γιατρός υποψιαστεί την παρουσία γλαυκώματος, πρέπει να κάνει μια ειδική εξέταση που λέγεται γωνιοσκοπία. Τοποθετεί έναν εδικό φακό επαφής στην επιφάνεια του ματιού αφού πρώτα το έχει αναισθητοποιήσει με σταγόνες. Ο φακός αυτός είναι πολυεδρικός και διαθέτει ειδικά κάτοπτρα, που όταν μελετώνται μέσα από την σχισμοειδή λυχνία, δίνουν μια λεπτομερή εικόνα της γωνίας του ματιού και αποκαλύπτουν αν το αποχετευτικό σύστημα της γωνίας είναι ελεύθερο, στενό ή απεφραγμένο. Για να επιβεβαιώσει την παρουσία της νόσου, ο γιατρός μπορεί να επαναλάβει την τονομέτρηση, κυρίως διότι η ενδοφθάλμια πίεση ποικίλει σε διάφορες ώρες της ημέρας.

Σε ασθενείς με γλαύκωμα, ο οφθαλμίατρος μπορεί να χρησιμοποιήσει μια τεχνική που ονομάζεται φωτογραφία βυθού για την λήψη εικόνων του οπτικού δίσκου τριών διαστάσεων, που θα χρησιμεύσουν για την σύγκρισή του σε επόμενους ελέγχους. Αλλαγή στην εμφάνισή του σημαίνει συνήθως ότι η πίεση δεν έχει μειωθεί και είναι απαραίτητη περαιτέρω αγωγή. Ο οφθαλμίατρος μπορεί επίσης να μετρήσει το πάχος του στρώματος των νευρικών ινών με μια εξέταση που χρησιμοποιεί πολωμένο φως laser. Τέλος με την εξέταση των οπτικών πεδίων μπορεί να διαπιστώσει εάν η περιφερική όραση έχει επηρεαστεί.

Οι γλαυκωματικοί ασθενείς υποβάλλονται κάθε χρόνο σε δύο με τέσσερις ελέγχους, που περιλαμβάνουν την λήψη οπτικής οξύτητας, την εξέταση του οπτικού δίσκου και την μέτρηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Τα οπτικά πεδία και άλλες εξετάσεις επαναλαμβάνονται σε επιλεγμένα διαστήματα, για να επιβεβαιωθεί η σταθερότητα της νόσου ή για να διαπιστωθεί πιθανή επιδείνωση, που θα απαιτούσε πιο αποτελεσματική θεραπεία.

Φάρμακα για το γλαύκωμα

Τα περισσότερα είδη γλαυκώματος -συμπεριλαμβανομένου και του χρόνιου γλαυκώματος ανοιχτής γωνίας, που είναι και το πιο συχνό- μπορεί να ελεγχθούν αλλά όχι και να θεραπευθούν. Καμία θεραπευτική αγωγή δεν μπορεί να αποκαταστήσει την απώλεια όρασης που προκαλείται λόγω του γλαυκώματος, παρόλα αυτά αποτελεί μία δια βίου δέσμευση ασθενούς και γιατρού. Στόχος της είναι ο έλεγχος της ενδοφθάλμιας πίεσης και η αναχαίτιση της εξέλιξης της νόσου.

Για το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, η θεραπευτική αγωγή είναι αρχικά τοπική - σταγόνες ή ορισμένες φορές αλοιφές- που χορηγούνται μία ή περισσότερες φορές την ημέρα. ( βλέπε «Κατηγορίες φαρμάκων», σελ.27, για την περιγραφή των αντιγλαυκωματικών φαρμάκων και πώς λειτουργούν )

Ανάλογα με τη σοβαρότητα του γλαυκώματος, μπορεί να απαιτηθούν διαφορετικού τύπου οφθαλμικές σταγόνες κι ορισμένες φορές χάπια. Οι περισσότεροι οφθαλμίατροι ξεκινούν την αγωγή με τις λιγότερο δραστικές δόσεις, για να ελαχιστοποιήσουν το κόστος και τις εν δυνάμει παρενέργειες.

Το να ακολουθείται πιστά η θεραπευτική αγωγή, είναι καθοριστικό για τη διατήρηση της όρασης. Οι σταγόνες τοποθετούνται πιο εύκολα με το τράβηγμα του κάτω βλεφάρου και τη δημιουργία ενός θύλακα για να υποδεχτεί το φάρμακο. Κλείνοντας μαλακά το μάτι εξασφαλίζεται η εξάπλωση του φαρμάκου σ΄ όλη του την επιφάνεια. Είναι καλύτερα να περιμένει κανείς 10-15 λεπτά ανάμεσα σε διαφορετικές σταγόνες, για να εξασφαλίσει ότι μια δεν αναιρεί την άλλη. Γενικά οι σταγόνες πρέπει να χρησιμοποιούνται κάθε 12 ώρες αν έχουν συνταγογραφηθεί για 2 φορές την ημέρα, κάθε 8 ώρες αν έχουν συνταγογραφηθεί για 3 φορές την ημέρα κι ούτω καθεξής.

Παρότι οι οφθαλμικές σταγόνες βοηθούν στον έλεγχο της πίεσης του ματιού μπορεί να εμφανίσουν παρενέργειες που απαγορεύουν τη χρήση τους. Αυτές μπορεί να αφορούν το μάτι ή κι όλο το σώμα αφού οι σταγόνες μπορεί να εισέλθουν στην κυκλοφορία από τη μύτη και το λαιμό. Τις παρενέργειες αυτές μπορεί κανείς να τις ελαχιστοποιήσει γυρνώντας το κεφάλι στο πλάι για ένα λεπτό, ώστε το επιπλέον υγρό να τρέξει προς την εξωτερική γωνία του ματιού, αντί να του επιτραπεί να εισχωρήσει στην εσωτερική γωνία όπου μπορεί και να απορροφηθεί από τη μύτη και το λαιμό. Μπορεί επίσης να εμποδιστεί η είσοδος του φαρμάκου στην κυκλοφορία, πιέζοντας με το δάκτυλο βαθιά στην εσωτερική γωνία των βλεφάρων και αποφράσσοντας τα δακρυϊκά σημεία.

Είναι ζωτικής σημασίας να ακολουθηθεί πιστά η δοσολογία των φαρμάκων. Ακόμη κι αν η νόσος είναι σταθερή και τα συμπτώματα εξαφανίζονται δεν θα πρέπει να σταματήσει η χρήση των φαρμάκων, εκτός κι αν το υποδείξει ο γιατρός. Ο τακτικός έλεγχος είναι το ίδιο σημαντικός διότι χωρίς αυτόν δεν γνωρίζει κανείς αν η ενδοφθάλμια πίεση κυμαίνεται σε φυσιολογικά επίπεδα ή αν τα οπτικά πεδία περιορίζονται αργά.

Αν η χρήση των σταγόνων δεν είναι ανεκτή, μπορεί να χρησιμοποιηθούν γέλες ή αλοιφές. Μια άλλη επιλογή είναι να τοποθετήσει ο γιατρός στον κατώτερο τμήμα του επιπεφυκότα μια συσκευή που απελευθερώνει σε τακτικά χρονικά διαστήματα το φάρμακο. Παρόλα αυτά τέτοιες συσκευές είναι πολύ πιο δαπανηρές από την παραδοσιακή φαρμακευτική αγωγή και πολύ συχνά είναι δύσχρηστες.

Ασθενείς, επαγγελματίες της υγείας και γιατροί συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν την κατάλληλη υποστήριξη της θεραπείας. Αυτό περιλαμβάνει τον προγραμματισμό επισκέψεων στον οφθαλμίατρο και την ανοιχτή επικοινωνία. Άτομα που έχουν απορίες σχετικά με τη φαρμακευτική τους αγωγή, πρόβλημα να ακολουθήσουν την αγωγή τους ή δυσκολία να χρησιμοποιήσουν τα φάρμακα τους πρέπει να ρωτούν το γιατρό τους για συμβουλές και λύσεις.

Εξέταση στο σπίτι για γλαύκωμα

Μια καινούρια εξέταση είναι διαθέσιμη για τον έλεγχο της ενδοφθάλμιας πίεσης στο σπίτι αλλά ή επαγγελματική οφθαλμολογική εξέταση είναι πολύ πιο αξιόπιστη, με μικρότερη πιθανότητα να οδηγήσει σε λάθη που έχουν σαν επακόλουθο περιττή ανησυχία.

Η συσκευή που ονομάζεται Μετρητής Ενδοφθάλμιας Πίεσης, μετρά την πίεση διαμέσου του βλεφάρου στη βάση της πρόκλησης οπτικού αισθήματος μέσω μηχανικού ερεθίσματος. Αυτό μπορεί να συμβεί αν κλείσει κανείς τα μάτια του και τα πιέσει πάνω από τα βλέφαρά του στο σημείο που συναντούν τη μύτη. Τότε εμφανίζεται μια φωτεινή κεντρική περιοχή που περιβάλλεται από ένα σκοτεινό δακτύλιο με έναν εξωτερικό φωτεινό έγχρωμο κύκλο. Η συσκευή λειτουργεί ασκώντας μαλακά πίεση στο βλέφαρο με την βοήθεια ενός στυλεού που μοιάζει με μολύβι ώσπου ο ασθενής να δει το φωτεινό δακτύλιο και στην συνέχεια μετατρέπει τα εισαχθέντα στοιχεία σε τιμή πίεσης.

Περαιτέρω μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη για να επιβεβαιωθεί η ακρίβεια της συσκευής. Αν διαλέξει κανείς να χρησιμοποιήσει αυτή τη συσκευή, είναι σημαντικό να συμβουλευτεί πρώτα τον οφθαλμίατρο του.

Κατηγορίες φαρμάκων

Οι παρακάτω κατηγορίες φαρμάκων παρουσιάζονται με τη σειρά που προτιμώνται από έναν οφθαλμίατρο προς συνταγογράφηση. Παρόλα αυτά ο γιατρός προσαρμόζει τη θεραπεία στις ανάγκες κάθε ασθενούς. Ανάλογα με τη σοβαρότητα του γλαυκώματος και το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς μπορεί να συνταγογραφήσει τα φάρμακα με διαφορετική σειρά ή να χρησιμοποιήσει ένα συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων φαρμάκων. Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα είναι αυτά που έχουν τις λιγότερες αριθμητικά αλλά και τις λιγότερο σοβαρές παρενέργειες (Βλέπε πίνακα 1 σελ.28)

Βήτα αναστολείς. Οι σταγόνες αυτές περιέχουν ένα φάρμακο που μοιάζει με τους βήτα αναστολείς, που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ορισμένων καρδιακών νοσημάτων. Τα φάρμακα αυτά μειώνουν την πίεση του ματιού μειώνοντας την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού από το ακτινωτό σώμα. Η κατηγορία αυτή των φαρμάκων είναι συνήθως καλά ανεκτή σε μακροχρόνια χρήση αλλά μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες. Σ’ ένα μικρό ποσοστό ασθενών η παρουσία του φαρμάκου στην κυκλοφορία μπορεί να προκαλέσει μείωση του καρδιακού ρυθμού, μια αίσθηση σωματικού και πνευματικού λήθαργου, επιδείνωση άσθματος, αναπνευστικά προβλήματα σε ασθενείς με χρόνιες πνευμονικές παθήσεις και στους άνδρες μείωση της λίμπιντο. Βήτα αναστολείς τοπικά μπορούν να χορηγηθούν ακόμη κι όταν συνχορηγούνται με τη μορφή χαπιού για κάποια καρδιακή νόσο, αλλά θα πρέπει να ενημερώνει κανείς και τον οφθαλμίατρο και τον παθολόγο για το γεγονός αυτό. Οι τοπικές παρενέργειες περιλαμβάνουν αλλεργική αντίδραση και ενόχληση.

Άλφα – 2 αγωνιστές. Οι σταγόνες αυτές μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς και αυξάνουν την αποχέτευση του ελαττώνοντας έτσι την ενδοφθάλμια πίεση. Μπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση, ενόχληση τοπικά, ξηροστομία, γενική κόπωση κι άλλα συμπτώματα.

Προσταγλανδίνες. Οι σταγόνες αυτές χρησιμοποιούνται ευρέως διότι χορηγούνται μόνο μια φορά την ημέρα. Μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση διότι αυξάνουν την απορρόφηση του υδατοειδούς διαμέσου των ραγοειδικών ιστών. Προσταγλανδίνες όπως η λατανοπρόστη (Xalatan) μπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση, φλεγμονή (ραγοειδίτιδα) μέσα στο μάτι, θολή όραση λόγω οιδήματος της ωχράς (διόγκωση της ωχράς στο κέντρο του αμφιβληστροειδούς), πονοκέφαλο και κόπωση. Επιπλέον μπορεί να έχουν απώτερες παρενέργειες που περιλαμβάνουν την επιμήκυνση και πάχυνση των βλεφαρίδων και την αλλαγή του χρώματος της ίριδας, από μπλε ή ανοιχτό καφέ σε σκούρο καφέ. Επομένως ο οφθαλμίατρος είναι λιγότερο πιθανό να συνταγογραφήσει προσταγλανδίνες σε άτομα με γαλάζια ή ανοιχτά καστανά μάτια. Το 2001 το FDA ενέκρινε δύο παρόμοια φάρμακα την βηματοπρόστη (Lumigan) και την τραβοπρόστη (Travatan) για την αντιμετώπιση της αυξημένης ενδοφθάλμιας πίεσης. Τα φάρμακα αυτά παρέχουν μια εναλλακτική λύση για τα άτομα που δεν ανέχονται άλλα αντιγλαυκωματικά φάρμακα.

Αναστολείς της καρβονικής ανυδράσης. Τα φάρμακα της κατηγορίας αυτής χορηγούμενα από το στόμα ή τοπικά μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού. Προκαλούν αιμωδίες στα χέρια και στα πόδια, αυξημένη διούρηση, ανορεξία, υπνηλία, λήθαργο, αναιμία και αλλεργικές αντιδράσεις. Οι σταγόνες έχουν λιγότερες παρενέργειες από τα χάπια αλλά ακόμη και οι σταγόνες μπορούν να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση, άσχημη γεύση στο στόμα κ.λ.π..

Μυωτικά. Αυτά είναι τα παλαιότερα φάρμακα για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος. Με τη μορφή σταγόνων αυξάνουν την ικανότητα του αποχετευτικού συστήματος. Η πιλοκαρπίνη, η καρβαχολίνη και η φωσφολίνη, ένα ισχυρότερο μυωτικό, μπορούν να προκαλέσουν θαμπή όραση λόγω μείωσης του μεγέθους της κόρης. Αυτό μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα προβληματικό όταν συνυπάρχει καταρράκτης. Τα φάρμακα αυτά μπορεί να προκαλέσουν επίσης μυωπία σε νέους γλαυκωματικούς ασθενείς και περιορισμένη νυχτερινή όραση (επίσης λόγω μείωσης του μεγέθους της κόρης). Τα μειωτικά μπορούν ακόμη να προκαλέσουν χρόνια φλεγμονή στο μάτι που οδηγούν σε καταρράκτη ή και αποκόλληση του αμφιβληστροειδή. Συστηματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν διάρροια, εφιδρώσεις κ.α. Χρησιμοποιούνται σπάνια διότι οι παρενέργειες στην όραση είναι συχνότερες και σοβαρότερες από αυτές των άλλων φαρμάκων.

Αδρενεργικά. Οι σταγόνες αυτές περιέχουν είτε επινεφρίνη είτε διπιβεφρίνη η οποία γίνεται επινεφρίνη όταν απορροφηθεί από το μάτι. Τα αδρενεργικά μειώνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού και αυξάνουν την αποχέτευσή του διαμέσου του σκληροκερατοειδικού ηθμού. Η επινεφρίνη παράγεται φυσιολογικά από τα επινεφρίδια. Αυτός είναι ο παράγοντας που κάνει την καρδιά να χτυπά γρηγορότερα όταν φοβόμαστε ή θυμώνουμε. Όταν χρησιμοποιείται στο μάτι μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως διαστολή της κόρης, αλλεργικές αντιδράσεις και κοκκίνισμα (μια συνήθη αντιαισθητική παρενέργεια).

Υπερωσμωτικά. Χορηγούνται από του στόματος ή ενδοφλεβίως σε οξύ γλαύκωμα. Μειώνουν την πίεση πολύ γρήγορα διευκολύνοντας την αποχέτευση του υδατοειδούς μέσω του φλεβικού συστήματος του ματιού προς την γενική κυκλοφορία.

Στον ορίζοντα. Όλα τα φάρμακα που αυτή τη στιγμή χρησιμοποιούνται για το γλαύκωμα εστιάζουν στη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Επειδή όμως κι άλλοι μηχανισμοί παίρνουν μέρος στο θάνατο των νευρικών κυττάρων και στην επακόλουθη απώλεια όρασης στο γλαύκωμα, οι ερευνητές σήμερα ερευνούν καινούριους τύπους φαρμάκων. Σ΄ αυτά περιλαμβάνονται φάρμακα που καταπολεμούν την τοξικότητα του νιτρικού οξειδίου και του γλουταμικού, καθώς κι ένα άλλο φάρμακο που φαίνεται ότι εμποδίζει τον πρώιμο θάνατο των κυττάρων του οφθαλμού και των κυττάρων του εγκεφάλου. Η θεραπευτική αυτή αγωγή χρησιμοποιείται ήδη στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της νόσου του Πάρκινσον, της διαβητικής νευροπάθειας και της σχιζοφρένιας που σχετίζεται με το AIDS. Υπάρχει λοιπόν ελπίδα ότι αυτή η νέα κατηγορία φαρμάκων θα διατηρήσει ζωντανά τα νευρικά κύτταρα του ματιού στους γλαυκωματικούς ασθενείς, διατηρώντας έτσι και την όραση τους. Υπάρχει επίσης ελπίδα ότι οι επιστήμονες κάποια μέρα θα αναπτύξουν μια ασφαλή κι αποτελεσματική τεχνική που ενεργοποιεί την αναγέννηση των κατεστραμμένων νευρικών ινών του οπτικού νεύρου αποκαθιστώντας ένα μέρος την όρασης των ασθενών αυτών. Αυτές οι θεραπείες είναι πολύ μακριά ακόμη αλλά αν σας διαγνωστεί γλαύκωμα μείνετε συντονισμένοι!!

Πίνακας 1 Φάρμακα για το γλαύκωμα
Αδρενεργικά (τοπικά) Σταγόνες που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση. Μπορεί να διαστείλουν την κόρη για λίγο
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Διπιβρεφίνη ή διπιβαλική αδρεναλίνη (Propine)	Πονοκέφαλος, τσιμπήματα, κοκκίνισμα, κάψιμο, περιστασιακή θόλωση της όρασης.	Μπορεί να προκαλέσει αίσθημα παλμών και ταχυκαρδίας σε μερικούς ανθρώπους.
Άλφα – 2 Αγωνιστές (τοπικά). Σταγόνες που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση μειώνοντας την έκκριση και αυξάνοντας την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού.
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Βριμονιδίνη (Alphagan)	Τσιμπήματα, κάψιμο, κοκκίνισμα των ματιών, ξηροστομία, θολή όραση, κόπωση.	Ελάχιστες παρενέργειες στους πνεύμονες και στο κυκλοφορικό σύστημα.
Βήτα αναστολείς (τοπικά). Σταγόνες που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση μειώνοντας την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού.
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Βηταξολόλη (Betoptic, Betoptic S) Καρτεολόλη (Ocupress) Λεβομπουνολόλη (Betagan) Μετιπρανολόλη ((OptiPranolol) Τιμολόλη (Timoptic-XE, Timoptic)	Τσιμπήματα, ερεθισμός, θολή όραση, δακρύρροια, αλλεργική αντίδραση.	Οι ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στις παρενέργειες που είναι αναπνευστικά προβλήματα σε ασθματικούς, βραδυκαρδία σε καρδιοπαθείς, πνευματικός ή σωματικός λήθαργος, μείωση της λίμπιντο στους άνδρες.
Αναστολείς καρβονικής ανυδράσης (από το στόμα και τοπικά). Σε χάπια ή σταγόνες μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση και επιβραδύνουν την παραγωγή του υδατοειδούς υγρού.
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Ακεταζολαμίδη (Dazamide σταγόνες, Diamox από το στόμα) Διχλωροφεναμίδη (Daranide από το στόμα) Μεθαζολαμίδη (Neptazane από το στόμα)	Ζάλη, διάρροια, ανορεξία, μεταλλική γεύση στο στόμα, αιμωδίες σε χέρια και πόδια, απώλεια βάρους, κόπωση, αυξημένη διούρηση, αναιμία.	Οδηγεί σε μείωση του καλίου- τρώτε τροφές πλούσιες σε κάλιο όπως μπανάνες και κίτρα.
Ντορζολαμίδη (Trusopt σταγόνες)	Κάψιμο, τσιμπήματα, πικρή γεύση, κερατίτιδα, αλλεργία.	Υπάρχει και σε χάπια όμως οι σταγόνες έχουν λιγότερες παρενέργειες.
Μυωτικά (τοπικά). Σταγόνες που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση διευκολύνοντας την αποχέτευση, προκαλούν μύση.
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Καρβαχολίνη (Isopto Carbachol Miostat)	Οφθαλμικός πόνος, θολή όραση, τσιμπήματα, αλλαγές στην κοντινή ή μακρινή όραση, μείωση της νυχτερινής όρασης.	Μπορεί να επιδεινώσουν άλλες οφθαλμικές παθήσεις όπως ο καταρράκτης. Σε ασθματικούς μπορούν να προκαλέσουν αναπνευστικά προβλήματα και σε άτομα με προδιάθεση, αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
Φωσφολίνη (Phospholine Iodide)	Θολή όραση, πονοκέφαλος, αλλαγές στην κοντινή ή μακρινή όραση, μείωση της νυχτερινής όρασης, δακρύρροια σπασμός των βλεφάρων, εφιδρώσεις, διάρροια.
Πιλοκαρπίνη (Adsorbocarpine, Pilagan, Pilocar, Pilopine HS)	Θολή όραση, αλλαγές στην κοντινή ή μακρινή όραση, μείωση της νυχτερινής όρασης,
προσταγλανδίνες (τοπικά). Σταγόνες που αυξάνουν την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού.
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Λατανοπρόστη (Xalatan) Βηματοπρόστη (Lumigan) Τραβοπρόστη (Travatan)	Κάψιμο, τσιμπήματα, κνησμός, κοκκίνισμα, θολή όραση.	Χορηγούνται μια φορά την ημέρα. Ορισμένα άτομα αναφέρουν αλλαγή στο χρώμα των ματιών τους λόγω αύξησης του μελαγχρόου επιθηλίου της ίριδας.

Τραμπεκουλοπλαστική με laser για το γλαύκωμα

Όταν το γλαύκωμα δεν ελέγχεται με φάρμακα που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση, ο γιατρός είναι δυνατόν να συστήσει τραμπεκουλοπλαστική με laser. Κατά την διαδικασία αυτή, ο χειρουργός χρησιμοποιεί μία υψηλής ενέργειας ακτινοβολία φωτός ώστε να δημιουργήσει μικρά εγκαύματα στον σκληροκερατοειδικό ηθμό παρατηρώντας το μάτι μέσα από ένα πρίσμα. Με την τεχνική αυτή βελτιώνεται η αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού από το μάτι. Μία σχισμοειδής λυχνία και ένας φακός επαφής είναι αρκετά για να μπορέσει ένας οφθαλμίατρος να έχει μία λεπτομερή εικόνα της γωνίας όπου η ίριδα, ο κερατοειδής και ο σκληρός συναντώνται και να εστιάσει έτσι το laser στον ιστό αυτό.

Εικόνα 7

Χειρουργική θεραπεία γλαυκώματος

Αν κάποιος πάσχει από γλαύκωμα, θα πρέπει να εξετάζεται οφθαλμολογικά δύο με τέσσερις φορές τον χρόνο για να είναι σίγουρος ότι η φαρμακευτική αγωγή ελέγχει αποτελεσματικά την ενδοφθάλμια πίεση και ότι διαφυλάσσεται η όρασή του. Εάν όμως η μέγιστη ανεκτή φαρμακευτική αγωγή δεν έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, ο οφθαλμίατρος μπορεί να συστήσει μια αντιγλαυκωματική επέμβαση, αφού πρώτα συζητήσει με τον ασθενή τους λόγους που τον οδηγούν σε αυτήν την απόφαση καθώς και τους κινδύνους και τα οφέλη από μια τέτοια επέμβαση.

Ο χειρουργός μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε διάφορες χειρουργικές τεχνικές, συμπεριλαμβανομένης και της χειρουργικής laser όπως και της συμβατικής τεχνικής. Ορισμένοι ασθενείς δεν ανταποκρίνονται στην χειρουργική laser. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι οφθαλμίατροι συνιστούν μια πρώτη προσπάθεια με laser διότι η συμβατική χειρουργική τεχνική φέρει τους επιπρόσθετους κινδύνους της αιμορραγίας, της φλεγμονής και άλλα εν δυνάμει προβλήματα.

Τραμπεκουλοπλαστική με laser. Η επέμβαση αυτή βελτιώνει την αποχέτευση του υδατοειδούς στο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας ( βλέπε Εικ. 7 ). Ο οφθαλμίατρος εκτελεί την επέμβαση αυτή συνήθως στο ιατρείο του, χρησιμοποιώντας υψηλής ενέργειας ακτινοβολία laser ώστε με τα εγκαύματα που προκαλεί να δημιουργήσει μικρές οπές πάνω στην επιφάνεια του σκληροκερατοειδικού ηθμού. 50 περίπου εγκαύματα σε πάνω από την μισή επιφάνεια του ηθμού, επιτρέπουν στο υδατοειδές να αποχετεύεται πιο ελεύθερα.

Πριν ξεκινήσει την διαδικασία ο οφθαλμίατρος, αναισθητοποιεί το μάτι με σταγόνες που επιτρέπουν την τοποθέτηση ειδικού φακού επαφής με κάτοπτρα. Καθώς ο ασθενής βρίσκεται σε μια άνετη θέση μπροστά στην σχισμοειδή λυχνία και προσηλώνει σε κάποιο στόχο, ο γιατρός εφαρμόζει στο μάτι τον φακό επαφής. Όταν ο γιατρός εστιάζει και εκτελεί το laser ο ασθενής είναι δυνατόν να δει λάμψεις από πράσινο και κόκκινο φως, χωρίς να αισθανθεί καθόλου πόνο. Η θεραπεία διαρκεί λιγότερο από μισή ώρα. Ο γιατρός πριν επιτρέψει την επιστροφή στο σπίτι, ελέγχει την ενδοφθάλμια πίεση. Χορηγεί επίσης σταγόνες κατά την διάρκεια της ανάρρωσης που μειώνουν την φλεγμονή. Ο ασθενής συνεχίζει να χρησιμοποιεί τα φάρμακα που είχε για το γλαύκωμα και προγραμματίζει αρκετές επισκέψεις στον γιατρό για την καταγραφή της πίεσης. Για μία με δύο ημέρες μετά την επέμβαση μπορεί να έχει ευαισθησία στο φως και θολή όραση, χωρίς όμως να αισθάνεται κάποια ενόχληση.

Παρότι η τραμπεκουλοπλαστική συχνά βοηθά, τα αποτελέσματά της μπορεί να μην είναι μόνιμα. Αν η επέμβαση είναι μερικώς μόνο επιτυχής, ο γιατρός μπορεί να εκτελέσει την ίδια επέμβαση στην υπόλοιπη μισή επιφάνεια του σκληροκερατοειδικού ηθμού. Μετά από περίπου δύο χρόνια, πάνω από τους μισούς ασθενείς παρουσιάζουν αύξηση της πίεσης σε μη ασφαλή επίπεδα, στους οποίους θα απαιτηθεί συμβατική χειρουργική επέμβαση ( βλέπε παρακάτω ).

Εκλεκτική τραμπεκουλοπλαστική με laser. Μια καινούργια τεχνική που ονομάζεται εκλεκτική laser τραμπεκουλοπλαστική (Selective Laser Trabeculoplasty ), εγκεκριμένη από το FDA τον Μάρτιο του 2001, παρέχει μια εναλλακτική λύση για το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας. Χρησιμοποιείται το νεοδύμιο: YAG laser που εκπέμποντας σε ένα συνδυασμό συχνοτήτων, του επιτρέπεται να λειτουργεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα ενέργειας. Το γεγονός αυτό δίνει τη δυνατότητα στο laser να εστιάζει την ενέργειά του με περισσότερη ακρίβεια σε ορισμένα κύτταρα αφήνοντας τα παρακείμενα ανέπαφα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η SLT είναι αποτελεσματική και μπορεί να επαναληφθεί αρκετές φορές. Μπορεί τελικά να γίνει θεραπεία πρώτης γραμμής, αλλά για την ώρα θεωρείται μια δεύτερη χειρουργική τεχνική εναλλακτική της συμβατικής επέμβασης, για τους ασθενείς που αντιμετωπίστηκαν ανεπιτυχώς με την κλασσική laser τραμπεκουλοπλαστική.

Ιριδοτομή με laser. Ο γιατρός μπορεί να προτείνει την τεχνική αυτή για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος κλειστής γωνίας, ακόμη και πριν την χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Ο χειρουργός με τη βοήθεια του laser, δημιουργεί ένα μικρό άνοιγμα στο εξωτερικό τμήμα της ίριδας βελτιώνοντας έτσι την κυκλοφορία του υδατοειδούς υγρού από τον οπίσθιο στον πρόσθιο θάλαμο ( βλέπε Εικ. 8 ). Το άνοιγμα αυτό γίνεται χωρίς να απαιτείται πραγματική χειρουργική τομή, ένα πλεονέκτημα έναντι της πριν από το laser τεχνικής όπου ήταν απαραίτητη η αφαίρεση ενός τμήματος της ίριδας με το χέρι. Με την laser ιριδοτομή θεραπεύονται πολλοί ασθενείς με γλαύκωμα κλειστής γωνίας, γεγονός που κάνει περιττή την φαρμακευτική αγωγή. Εάν όμως το μάτι έχει υποστεί μόνιμη βλάβη – όπως όταν η ίριδα έχει προσκολληθεί στον σκληροκερατοειδικό ηθμό – πριν την διενέργεια της ιριδοτομής, η τοπική φαρμακευτική αγωγή καθώς και η συμβατική χειρουργική επέμβαση έχουν θέση.

Ιριδοτομή με laser για το γλαύκωμα

Η laser ιριδοτομή βοηθά στην αντιμετώπιση και ανακουφίζει από τα συμπτώματα των πρώτων σταδίων, του γλαυκώματος ανοιχτής γωνίας. Ο χειρουργός χρησιμοποιεί το laser για να δημιουργήσει ένα μικρό άνοιγμα στην άκρη της ίριδας ώστε να αυξήσει την ροή του υδατοειδούς υγρού από τον οπίσθιο στον πρόσθιο θάλαμο.

Εικόνα 8

Συμβατική χειρουργική επέμβαση με χειρουργική τομή. Όταν η φαρμακευτική αγωγή ή οι επεμβάσεις με laser αποτυγχάνουν να θεραπεύσουν το χρόνιο γλαύκωμα ή όταν το οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας εξελίσσεται παρά την θεραπεία, οι οφθαλμίατροι καταφεύγουν στην συμβατική χειρουργική επέμβαση. Ονομάζεται και διηθητική επέμβαση, γιατί δημιουργεί ένα καινούργιο σύστημα αποχέτευσης όταν ο σκληροκερατοειδικός ηθμός είναι είτε ουλοποιημένος είτε μη λειτουργικός. Στην τραμπεκουλεκτομή, που είναι η πιο κοινή τεχνική, ο χειρουργός διανοίγει έναν ιστικό κρημνό ώστε να δημιουργήσει μια καινούργια οδό για την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού από τον πρόσθιο θάλαμο σε ένα χώρο κάτω από τον επιπεφυκότα και κάτω από το άνω βλέφαρο. Σε μια άλλη τεχνική, που χρησιμοποιείται σε ουλοποιημένο ιστό, ο χειρουργός εμφυτεύει μία ειδική πλαστική βαλβίδα για την αποχέτευση του υγρού.

Η διηθητική χειρουργική επέμβαση είναι επιτυχής σε ένα ποσοστό 80-90%, ενώ ένα ποσοστό 10-20% των ασθενών υποβάλλονται συνήθως σε περαιτέρω επεμβάσεις, για τον ικανοποιητικό έλεγχο της πίεσης. Οι περισσότεροι ασθενείς μετά την επέμβαση μειώνουν ή σταματούν την φαρμακευτική αγωγή.

Η διηθητική επέμβαση είναι μία περίπλοκη διαδικασία, γι αυτό ο ασθενής θα πρέπει να ζητά από τον οφθαλμίατρό του να τον παραπέμψει σε έναν χειρουργό με μεγάλη εμπειρία και ικανότητα. Στόχος αυτού του είδους επέμβασης είναι η ανάπτυξη μιας διηθητικής φυσαλίδας, ενός επάρματος του επιπεφυκότα. Οι διηθητικές φυσαλίδες είναι δυνατόν να αποτύχουν να σχηματιστούν, να διαρρέουν και να είναι ευαίσθητες στις μολύνσεις. Η επέμβαση αυτή τέλος μπορεί να οδηγήσει σε θολή ή μειωμένη όραση ή την ανάπτυξη καταρράκτη.

Η διηθητική χειρουργική επέμβαση είναι μια περίπλοκη διαδικασία, γι αυτό θα πρέπει να ζητάται η παραπομπή σε έναν πολύ έμπειρο και ικανό χειρουργό.

Κυκλοκαταστροφική επέμβαση. Όταν οι άλλες μέθοδοι ελέγχου του γλαυκώματος αποτύχουν, μια ομάδα επεμβάσεων που ονομάζονται συλλογικά κυκλοκαταστροφικές μπορεί να είναι χρήσιμες. Κοινός τους στόχος είναι η καταστροφή ενός τμήματος του ακτινωτού σώματος ώστε να μειωθεί η παραγωγή του υδατοειδούς υγρού. Στην αρχή γίνονταν με διαθερμία (ηλεκτρικό καυτηριασμό) ή με κρυοθεραπεία (ψύξη), σήμερα όμως χρησιμοποιούνται και τα laser. Ο χειρουργός εφαρμόζει έναν στυλεό, συνήθως στην επιφάνεια του ματιού, και καταστρέφει τα εκκριτικά κύτταρα του ακτινωτού σώματος με τη βοήθεια του laser διαμέσου ανέπαφου σκληρού χιτώνα. Το συνολικό ποσοστό επιτυχούς ελέγχου της ενδοφθάλμιας πίεσης είναι 60-80% και ο κίνδυνος εμφάνισης σοβαρών επιπλοκών είναι σχετικά χαμηλός. Όμως σε πολλούς ασθενείς απαιτούνται περισσότερες από μία θεραπείες. Ο λόγος για τον οποίο το είδος αυτής της θεραπείας δεν χρησιμοποιείται νωρίτερα στην αντιμετώπιση του γλαυκώματος είναι ότι ακόμη και αν ο έλεγχος της πίεσης επιτευχθεί, οι κυκλοκαταστροφικές επεμβάσεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν φλεγμονή που μπορεί να επηρεάσει την όραση και πιθανά να προκαλέσει καταρράκτη.

Αποχετευτική συσκευή. Μια πιο απλή εναλλακτική λύση είναι η αποχετευτική συσκευή κολλαγόνου. Έχει εγκριθεί από το FDA τον Ιούλιο του 2001 και δεν χρησιμοποιείται συχνά. Η συσκευή αυτή εμφυτεύεται στο μάτι για να διατηρήσει έναν χώρο κάτω από τον σκληρό που θα διογκώνεται καθώς θα απορροφά το υδατοειδές, μειώνοντας έτσι την πίεση. Μέσα σε έξι με εννέα μήνες διαλύεται, αφήνοντας όμως πίσω μια καλύτερη αποχετευτική εναλλακτική οδό. Η χειρουργική τοποθέτηση της συσκευής αυτής αναφέρεται ως εξίσου αποτελεσματική όσο και οι άλλες αντιγλαυκωματικές επεμβάσεις, αλλά λιγότερο επεμβατική.

Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς

Αντίθετα με το γλαύκωμα, το οποίο επηρεάζει πρώτα την περιφερική όραση, η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς ( ΗΕΩ ) προσβάλλει την ωχρά, την «καρδιά» της κεντρικής όρασης. Το μικρό αυτό τμήμα του αμφιβληστροειδή, μεγέθους 3 έως 5 χιλιοστών ( λιγότερο από ένα τέταρτο της τετραγωνικής ίντσας ), είναι υπεύθυνο για την οξεία, κεντρική όραση ( βλέπε Εικ. 9 ). Τα άτομα που πάσχουν από ΗΕΩ συχνά αναπτύσσουν θολή όραση και δεν μπορούν να διακρίνουν αντικείμενα που βρίσκονται μπροστά τους. Τελικά, αναπτύσσεται ένα σκότωμα στο κέντρο του οπτικού τους πεδίου που μεγαλώνει σε μέγεθος καθώς η νόσος εξελίσσεται.

Η ΗΕΩ είναι μια επικίνδυνη διαταραχή, αφού αποτελεί την κύρια αιτία νομικής τύφλωσης σε άτομα άνω των 55 ετών. Περισσότεροι από 13 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν πρώιμα συμπτώματα της νόσου και περίπου δύο εκατομμύρια έχουν φθάσει στο σημείο να έχει επηρεασθεί η όρασή τους. Οι τελευταίοι αποτελούν το 5% των ατόμων από 65 ετών και άνω. Ακόμη όμως υπάρχει μόνο περιορισμένη θεραπεία για πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους, ενώ καμιά αποτελεσματική θεραπεία δεν υπάρχει για την πιο συχνή μορφή της νόσου.

Τύποι ΗΕΩ

Η νόσος εμφανίζεται με δύο κύριες μορφές : την ατροφική ή ξηρή και την εξιδρωματική ή υγρή. Εκτός από τις μορφές της ηλικιακής εκφύλισης οι οποίες συζητούνται εδώ, υπάρχουν και άλλα είδη εκφύλισης της ωχράς επίκτητα ή κληρονομούμενα τα οποία αναπτύσσονται σε νεαρότερα άτομα.

Ξηρή ΗΕΩ. Η μεγάλη πλειοψηφία ( 90% ) των ατόμων με ΗΕΩ πάσχουν από την ξηρή ή ατροφική μορφή, κατά την οποία δημιουργείται ρήξη ή λέπτυνση του αμφιβληστροειδικού ιστού και βαθμιαία καταστροφή των φωτουποδοχέων ( κυττάρων ευαίσθητων στο φως ) στην περιοχή της ωχράς. Η μορφή αυτή μπορεί αρχικά να προσβάλλει το ένα μάτι, προκαλώντας προοδευτική παραμόρφωση του οπτικού πεδίου και θάμπωμα της κεντρικής όρασης. Συχνά τελικά προσβάλλεται και το δεύτερο μάτι ( όπως και με τον καταρράκτη ή το γλαύκωμα ).Σε μερικές περιπτώσεις η ξηρή ΗΕΩ, οδηγεί σε σοβαρή απώλεια της όρασης.

Υγρή ΗΕΩ. Η μορφή αυτή είναι λιγότερο συχνή αλλά πιο σοβαρή. Είναι αποτέλεσμα ανάπτυξης ανώμαλων αγγείων στον χοριοειδή χιτώνα, τα οποία εξαπλώνονται σαν πλοκάμια κάτω και μέσα στον αμφιβληστροειδή, στην περιοχή της ωχράς. Από τα νεοαγγεία αυτά υπάρχει η τάση να διαρρέει πλάσμα και αίμα, με αποτέλεσμα την καταστροφή των ιστών και των φωτουποδοχέων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ουλής συνήθως στο κέντρο της ωχράς και η απώλεια της όρασης,. Η υγρή μορφή εξελίσσεται πιο γρήγορα από την ξηρή.

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Τα αίτια της ΗΕΩ δεν έχουν διευκρινιστεί. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακριβώς το λόγο της καταστροφής της ωχράς. Γνωρίζουν όμως ότι ορισμένοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΕΩ. Η προχωρημένη ηλικία αποτελεί έναν πολύ σοβαρό παράγοντα κινδύνου: στα 50 τους οι άνθρωποι έχουν μόνο 2% πιθανότητα να αναπτύξουν ΗΕΩ, ενώ το ποσοστό αυτό φθάνει το 30% σε ανθρώπους πάνω από 75 ετών. Παρατηρείται πιο συχνά στις γυναίκες ( που έχουν μεγαλύτερο ποσοστό επιβίωσης από τους άνδρες ), όπως και σε αυτούς που έχουν οικογενειακό ιστορικό.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι το κάπνισμα, η έκθεση στο ηλιακό φως και την UV ακτινοβολία, το ανοιχτό χρώμα ματιών, η υπερμετρωπία, η υπέρταση, η υψηλή τιμή χοληστερόλης και η στεφανιαία νόσος. Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι και η χειρουργική επέμβαση για καταρράκτη μπορεί να σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ΗΕΩ.

Άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι η έλλειψη ορισμένων βιταμινών και μετάλλων καθιστούν τους ανθρώπους πιο ευάλωτους στην ΗΕΩ. Για παράδειγμα, μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει υψηλότερος κίνδυνος ανάπτυξης ΗΕΩ εάν δεν προσλαμβάνονται από τον ανθρώπινο οργανισμό αρκετή ποσότητα από τις παρακάτω ουσίες: αντιοξειδωτικές βιταμίνες C και E, ψευδάργυρος που υπάρχει σε ίχνη μέσα στο σώμα αλλά βρίσκεται συγκεντρωμένος στο μάτι και τα καροτινοειδή, λουτείνη και ζεαξανθίνη, που είναι οι κύριες χρωστικές ουσίες της ωχράς. Όμως μέχρι σήμερα, οι έρευνες δεν έχουν αποδείξει ότι η λήψη βιταμινούχων συμπληρωμάτων βοηθά στην πρόληψη της ΗΕΩ.

Οι έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη εστιάζοντας στην ανεύρεση των αιτιών της ΗΕΩ – όπως κληρονομικούς, διατροφικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες – με την ελπίδα να επιτευχθεί τελικά η πρόληψη της νόσου.

Συμπτώματα της ΗΕΩ

Αναφαίρετε οποιαδήποτε από τα παρακάτω συμπτώματα στον γιατρό σας:

Θολή όραση
Παραμόρφωση της όρασης
Ξεθωριασμένα χρώματα
Δυσκολία στο διάβασμα
Δυσκολία στην αναγνώριση προσώπων
Τυφλό σημείο (σκότωμα) στο κέντρο του οπτικού πεδίου.

Συμπτώματα που αναζητούνται σε ΗΕΩ

Παρότι τα συμπτώματα της νόσου ποικίλουν, τα άτομα που πάσχουν από την ξηρή μορφή της νόσου το πρώτο που αντιλαμβάνονται είναι θάμπωμα της όρασης και δυσκολία στο διάβασμα ή στο να διακρίνουν πρόσωπα. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, εμφανίζεται ένα τυφλό σημείο στο κέντρο του οπτικού τους πεδίου. Με τον καιρό το σκότωμα αυτό διευρύνεται δυσχεραίνοντας την όραση. Παρόλα αυτά, ορισμένα άτομα που πάσχουν από ΗΕΩ μόνο στο ένα τους μάτι συχνά δεν αντιλαμβάνονται κάποια απώλεια όρασης επειδή την αντισταθμίζει το υγιές μάτι τους.

Ένα από τα πρώιμα συμπτώματα της υγρής μορφής είναι η παραμορφωμένη όραση. Λόγω της διαρροής των νεοαγγείων η ωχρά ανασηκώνεται, με αποτέλεσμα οι ίσιες γραμμές ξαφνικά να εμφανίζονται κυματοειδείς και τα σχήματα να παραμορφώνονται. Τα χρώματα μοιάζουν ξεθωριασμένα και ένα τυφλό σημείο αναπτύσσεται στο κέντρο της περιοχής που εστιάζει το βλέμμα. Παρότι η ΗΕΩ καταστρέφει την κεντρική όραση, δεν επηρεάζει την περιφερική και έτσι οι ασθενείς δεν μένουν εντελώς τυφλοί ακόμη και αν πάσχουν από τις πιο σοβαρές μορφές της νόσου.

Διάγνωση της ΗΕΩ

Σε μια συνήθη οφθαλμολογική εξέταση είναι δυνατόν να εντοπισθούν τα σημεία της ΗΕΩ, πριν επηρεαστεί σημαντικά η όραση και πριν την μόνιμη απώλειά της. Στην εξέταση συμπεριλαμβάνεται η λήψη οπτικής οξύτητας, για να διαπιστωθεί πόσο βλέπει ο ασθενής σε διάφορες αποστάσεις με τα γυαλιά του. Ο ειδικός με τη βοήθεια της εξέτασης για την αντίληψη των χρωμάτων, διαπιστώνει επίσης την λειτουργικότητα των κωνίων. Ο πλήρης οφθαλμολογικός έλεγχος αποκλείει ή επιβεβαιώνει την συνύπαρξη άλλων οφθαλμολογικών νοσημάτων, όπως ο καταρράκτης ή το γλαύκωμα.

Ο γιατρός υποψιάζεται την ξηρή μορφή της ΗΕΩ αν υπάρχουν συρρέοντα drusen, δηλαδή μικρές κίτρινες εναποθέσεις κάτω από την περιοχή της ωχράς ή συγκέντρωση χρωστικής που είναι ορατή με το οφθαλμοσκόπιο. Παρότι τα παραπάνω είναι δυνατόν να οφείλονται σε πρώιμα στάδια ΗΕΩ, δεν αποτελούν αδιάψευστες αποδείξεις.

Ο πίνακας του Amsler ( βλέπε Εικ. 9 ) αποτελεί κρίσιμο κομμάτι της εξέτασης διότι με την βοήθειά του είναι δυνατή η αναγνώριση της παραμόρφωσης της όρασης που σχετίζεται με την ΗΕΩ. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σημαντικό σε άτομα που πάσχουν από την υγρή μορφή της νόσου, η οποία στα πρώτα στάδια είναι θεραπεύσιμη. Ο ασθενής προσηλώνει σε μία κεντρική κουκίδα ενός πίνακα που μοιάζει με διαγραμμισμένο χαρτί. Εάν οι γραμμές που βρίσκονται κοντά στο σημείο αυτό εμφανίζονται κυματοειδείς, μπορεί να πάσχει από ΗΕΩ. Παραμόρφωση που εμφανίζεται στο κέντρο του πίνακα του Amsler αποτελεί σύμπτωμα της πιο επιθετικής μορφής ΗΕΩ και μπορεί να είναι μη θεραπεύσιμη.

Εάν ο γιατρός υποπτεύεται την υγρή μορφή της νόσου, ο ασθενής υποβάλλεται σε αγγειογραφία με φλουοροσείνη. Κατά την εξέταση αυτή μια ειδική χρωστική ενίεται στον βραχίονα και λαμβάνονται φωτογραφίες ώστε να μελετηθεί η δίοδος της ουσίας αυτής δια μέσου των αγγείων στον αμφιβληστροειδή. Η παραπάνω διαδικασία βοηθά τον οφθαλμίατρο να προσδιορίσει αν η θεραπεία με laser θα μπορούσε να σταματήσει την διαρροή. Αν όμως η καταστροφή των ιστών ή η διαρροή είναι πολύ εκτεταμένες, η χειρουργική θεραπεία με laser αποκλείεται και προτείνονται διάφορα οπτικά βοηθήματα.

Πότε παραβλάπτεται η κεντρική όραση

Όταν παραβλάπτεται η ωχρά, οι ασθενείς βλέπουν θαμπά ή έχουν παραμορφωμένη όραση και αντιλαμβάνονται τις ίσιες γραμμές ως κυματοειδείς. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, είναι δυνατόν να παρατηρήσουν μία μαύρη ή σκοτεινή περιοχή στο κέντρο του οπτικού τους πεδίου. Ο οφθαλμίατρος μπορεί να ζητήσει από τον ασθενή να εστιάσει σε μία κουκίδα που βρίσκεται πάνω σε έναν οπτικό πίνακα ( πίνακας Amsler ). Αν οι γραμμές κοντά στην κουκίδα εμφανίζονται κυματοειδείς, υπεύθυνη μπορεί να είναι η εκφύλιση της ωχράς.

Εικόνα 9

Θεραπεία της ΗΕΩ

Διάφορες θεραπευτικές αγωγές μπορεί να βοηθήσουν στην επιβράδυνση της εξέλιξης ή την ανάσχεση της ΗΕΩ.

Ξηρή ΗΕΩ

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει θεραπεία για την ξηρή ΗΕΩ. Πάντως, μελέτη χορηγός της οποίας είναι το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας θα εκτιμήσει την προφυλακτική αξία της χειρουργικής θεραπείας με laser για ασθενείς που πάσχουν από την ξηρή μορφή ΗΕΩ και εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο επιδείνωσης. Η μορφή αυτή της laser θεραπείας χρησιμοποιεί ακτινοβολία χαμηλότερης έντασης στην προσπάθεια συρρίκνωσης των drusen.

Επειδή η ξηρή ΗΕΩ εξελίσσεται πολύ αργά, τα άτομα που πάσχουν συνήθως ανταποκρίνονται αρκετά καλά στις καθημερινές τους δραστηριότητες ακόμη και με κάποιο ποσοστό απώλειας της όρασής τους. Όταν η κατάσταση επιδεινώνεται, ειδικά βοηθήματα χαμηλής όρασης – όπως μεγεθυντικοί φακοί ή τηλεοράσεις κλειστού κυκλώματος που «διαβάζουν»τα τυπωμένα σε φυσιολογικό μέγεθος γράμματα και τα μεγεθύνουν σε μια οθόνη – μπορεί να συμβάλλουν στην διατήρηση καλής ποιότητας ζωής ( βλέπε «Ζώντας με χαμηλή όραση,» σελ38.).

Υγρή ΗΕΩ

Για την υγρή μορφή σήμερα χρησιμοποιούνται διάφορα είδη θεραπείας με laser. Παρόλο όμως ότι οι θεραπείες αυτές μπορούν να αναχαιτίσουν την εξάπλωση των ανώμαλων αγγείων, δεν μπορούν να σταματήσουν ή να επιβραδύνουν την εξέλιξη της υποκείμενης νόσου. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που υποβάλλονται στις θεραπείες αυτές θα συνεχίσουν να υποφέρουν λόγω της ανάπτυξης καινούργιων ανώμαλων αγγείων. Ερευνητές δοκιμάζουν άλλες λύσεις οι οποίες θα κατευθύνονται στην ρίζα του προβλήματος και θα το αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά.

Φωτοπηξία με laser. Ο γιατρός χρησιμοποιώντας αυτού του είδους laser, κατευθύνει τη δέσμη του laser στα διαρρέοντα αγγεία ώστε να τα στεγανοποιήσει και να προλάβει μεγαλύτερη διαρροή. Οι ασθενείς αποκομίζουν τα περισσότερα οφέλη όταν αυτό γίνεται σε νεοσχηματισθέντα αγγεία που δεν έχουν παραβιάσει το κεντρικό βοθρίο, το κεντρικό δηλαδή σημείο της ωχράς. Η τεχνική όμως αυτή, δεν επιφέρει την ίαση και δεν μπορεί να αποκαταστήσει την όραση που έχει χαθεί.

Όπως και οι άλλες χειρουργικές θεραπείες με laser, η laser φωτοπηξία – που γίνεται μερικές φορές σε επαναλαμβανόμενες συνεδρίες – διαρκεί περίπου μισή ώρα και μπορεί να γίνει στο ιατρείο. Είναι δυνατόν ο ασθενής να αισθανθεί μετά την θεραπεία κάποια ήπια ενόχληση και ευαισθησία στο φως. Προγραμματίζονται συχνοί επανέλεγχοι, όπου ο γιατρός επαναλαμβάνει την φλουοροαγγειογραφία για να εξακριβώσει την κατάσταση των νεοαγγείων. Η επέμβαση αυτή πολύ συχνά βοηθά, αλλά στις μισές περίπου περιπτώσεις, οι βλάβες επανεμφανίζονται και τότε απαιτούνται επιπλέον θεραπείες laser.

Φωτοδυναμική θεραπεία. Μια καινούρια θεραπεία για την υγρή μορφή της ΗΕΩ είναι η θεραπεία με Visudyne, μιά μορφή ενός νέου τρόπου θεραπευτικής αντιμετώπισης που ονομάζεται φωτοδυναμική θεραπεία (βλέπε Εικ. 10). Η τελευταία χρησιμοποιεί τις ιδιότητες φωτοδιεγειρόμενων ουσιών, για την αντιμετώπιση καταστάσεων από τον καρκίνο και τα καρδιακά νοσήματα έως αυτοάνοσες καταστάσεις και οφθαλμολογικά νοσήματα, συμπεριλαμβανομένης της υγρής ΗΕΩ. Το FDA ενέκρινε την θεραπεία με Visudyne το 2000. Είναι πιο κατάλληλο για ασθενείς με υγρή ΗΕΩ με εντόπιση στο κέντρο της ωχράς.

Η θεραπεία με Visudyne είναι μια διαδικασία 2 βημάτων που διαρκεί 20 λεπτά και μπορεί να γίνει στο ιατρείο. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας αυτής, το φάρμακο βερτεπορφίνη (Visudyne) ενίεται σε μια φλέβα του βραχίονα, μ΄ ένα ενδοφλέβιο καθετήρα, για 10 λεπτά. Τα επόμενα 5 λεπτά το φάρμακο ταξιδεύει στο σώμα και συγκεντρώνεται στα ανώμαλα αιμοφόρα αγγεία του ματιού. Ο γιατρός τότε ενεργοποιεί το φάρμακο κατευθύνοντας μια χαμηλής έντασης ακτίνα laser στο μάτι για περίπου 90 δευτερόλεπτα. Το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την παραγωγή μιας μορφής οξυγόνου υψηλής ενέργειας που καταστρέφει τα ανωμάλως αναπτυσσόμενα κύτταρα και τα ανώμαλα αιμοφόρα αγγεία, χωρίς να παραβλάπτει τους περιβάλλοντες υγιείς ιστούς. Η θεραπεία με Visudyne σπάνια αποκαθιστά την όραση. Συχνότερα απλώς επιβραδύνει την καταστροφή του αμφιβληστροειδή και την περαιτέρω μείωση της όρασης που προκαλείται από τη ΗΕΩ. Για τη διατήρηση της όρασης οι ασθενείς συνήθως χρειάζονται περισσότερες από μια θεραπείες με Visudyne το χρόνο.

Τα άτομα που υποβάλλονται σε θεραπεία με Visudyne θα πρέπει να αποφεύγουν τον ήλιο, για 2 ημέρες μετά τη θεραπεία. Θα πρέπει να αποφεύγουν την άμεση έκθεση του δέρματος και των ματιών τους στο ηλιακό ή στο λαμπρό φως. Τα μάτια τους είναι ιδιαίτερα φωτοευαίσθητα. Θα πρέπει να συμβουλεύονται πάντα το γιατρό τους, σχετικά με τις προφυλάξεις που πρέπει να πάρουν μετά από τη θεραπεία.

Τι είναι οπή ωχράς;

Η κατάσταση αυτή – η οποία ονομάζεται και κύστη ωχράς, αμφιβληστροειδική οπή ή ρωγμή αμφιβληστροειδούς- είναι διαφορετική και πιο σπάνια από την εκφύλιση της ωχράς. Εμφανίζεται όταν με την πάροδο της ηλικίας το υαλώδες σώμα (η γέλη που γεμίζει το μάτι) γίνεται πιο συμπαγές με αποτέλεσμα να απομακρύνεται από την ωχρά. Καθώς απομακρύνεται, μερικές φορές αφήνει μια οπή στην ωχρά. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, ένα άτομο με την κατάσταση αυτή χάνει το μεγαλύτερο ποσοστό της κεντρικής του όρασης.

Οι οφθαλμίατροι εφαρμόζουν μια τεχνική που ονομάζεται βιτρεκτομή για να κλείσουν την οπή και πιθανά να αποκαταστήσουν την όραση. Ο γιατρός αφαιρεί το υαλοειδές για να το εμποδίσει να αποκολλήσει τον αμφιβληστροειδή και το αντικαθιστά με μια φυσαλίδα αερίου. Ο ασθενής περνά τις περισσότερες ώρες των επόμενων 2-3 εβδομάδων σε μια θέση με το πρόσωπο προς τα κάτω, που επιτρέπει στη φυσαλίδα αέρα να επιπλεύσει στην επιφάνεια πιέζοντας την οπή στο πίσω μέρος του ματιού, ωσότου σταδιακά να σφραγίσει την οπή. Η τεχνική αυτή είναι αποτελεσματική σ΄ ένα ποσοστό 98% αλλά ο βαθμός βελτίωσης της όρασης διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Στον ορίζοντα

Δυο πολλά υποσχόμενες θεραπείες που έχουν ήδη δοκιμαστεί σε ανθρώπους είναι η διακορική θερμοθεραπεία (ΤΤΤ) και τα αντιαγγειογενετικά φάρμακα. Η πρώτη χρησιμοποιεί μια χαμηλή δόση υπεριώδους ακτινοβολίας laser για την διέγερση των φυσιολογικών μηχανισμών ιστικής επιδιόρθωσης, οι οποίοι αποφράσσουν τα παθολογικά αιμοφόρα αγγεία χωρίς να παραβλάπτουν εμφανώς τους περιβάλλοντες ιστούς. Η ΤΤΤ θεραπεία χρησιμοποιείται ήδη σ΄ όλο τον κόσμο ως αποτελεσματική θεραπεία στους οφθαλμικούς όγκους.

Με μια διαφορετική προσέγγιση τα αντιαγγειογενετικά φάρμακα, ενίονται στο μάτι για να εμποδίσουν την αγγειογένεση, δηλαδή το σχηματισμό ή την ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων που προκαλούν απώλεια όρασης στην υγρή ΗΕΩ. Υπάρχουν διαφορετικά είδη αντιαγγειογενετικών φαρμάκων. Μια από τις πιο σημαντικές κατηγορίες για την ΗΕΩ είναι τα αντί – VEGF φάρμακα. Ο VEGF ή αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας, διεγείρει το σχηματισμό νεοαγγείων. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι μπλοκάροντας τον παράγοντα αυτό με φάρμακα, θα σταματήσουν ή τουλάχιστον θα επιβραδύνουν τον ανώμαλο σχηματισμό αγγείων στο μάτι. Τα αντιαγγειογενετικά φάρμακα χρησιμοποιούνται σήμερα σε θεραπείες κατά του καρκίνου.

Η μεταμόσχευση υγιών κυττάρων στον αμφιβληστροειδή προς αντικατάσταση των νοσούντων κυττάρων, είναι μια άλλη προσέγγιση που ερευνάται και για τις δύο μορφές της ΗΕΩ. Τα αποτελέσματα σε ζώα είναι ελπιδοφόρα αλλά η θεραπεία είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο και σπάνια γίνεται σε ανθρώπους. Μια άλλη ερευνητική οδός εστιάζει στην γενετική θεραπεία, ελπίζοντας ότι κάποια μέρα θα αντικαθίστανται τα γονίδια που προκαλούν αυτές τις βλάβες στον αμφιβληστροειδή, με υγιή. Οι ερευνητές αξιολογούν καινούριες χειρουργικές προσεγγίσεις, όπως η αφαίρεση των νεοαγγείων κάτω από την ωχρά στην υγρή ΗΕΩ ή την μεταφορά της ωχράς σε μια διαφορετική περιοχή με υγιείς υποκείμενους ιστούς.

Ατομική φροντίδα

Παρότι η ΗΕΩ δεν μπορεί να θεραπευτεί, η έγκαιρη διάγνωση είναι πολύ σημαντική για την πρόληψη της περαιτέρω εκφύλισης του αμφιβληστροειδή. Για το λόγο αυτό είναι ζωτικής σημασίας οι ηλικιωμένοι να εξετάζονται συχνά και να επικοινωνούν με το γιατρό τους όταν αντιλαμβάνονται αλλαγές στην υγεία των ματιών και στην όραση τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ξηρή ΗΕΩ μπορεί να εξελιχθεί σε υγρή. Επειδή το laser λειτουργεί καλύτερα στα πρώιμα στάδια της υγρής ΗΕΩ, θα πρέπει αμέσως μόλις κάποιος αντιληφθεί τα συμπτώματα να συμβουλευτεί έναν οφθαλμίατρο.

Παρακολούθηση στο σπίτι. Άτομα στα οποία έχει ήδη διαγνωστεί ΗΕΩ μπορούν να παρακολουθούν την εξέλιξη της κατάστασής τους μόνοι τους στο σπίτι, μ’ έναν πίνακα Amsler (βλέπε σελ.34). Τοποθετείστε τον πίνακα στην πόρτα του ψυγείου ή άλλο βολικό σημείο. Εξετάζοντας κάθε μάτι χωριστά, κάποιος που πάσχει από ξηρή ΗΕΩ μπορεί ν’ αντιληφθεί ότι ξεκινά η υγρή μορφή τη νόσου, ενώ άτομα που έχουν υποβληθεί σε χειρουργική θεραπεία με laser για ΗΕΩ μπορεί να αφυπνιστούν για πιθανή νέα διαρροή ή/και αιμορραγία.

Εάν ήδη έχει χαθεί ένα ποσοστό της όρασης λόγω ΗΕΩ βοηθήματα χαμηλής όρασης χρησιμοποιούνται για να μεγιστοποιήσουν την εναπομένουσα όραση (βλέπε «Ζώντας με χαμηλή όραση», σελ.38 ). Οι οφθαλμίατροι συνταγογραφούν κατάλληλα βοηθήματα και παραπέμπουν σε ειδικούς και ιδρύματα τα οποία προσφέρουν υποστήριξη και βοήθεια στα άτομα με μειωμένη όραση.

Οι βιταμίνες βοηθούν;

Ο παρακάτω συνδυασμός βιταμινών και αντιοξειδωτικών παραγόντων είναι δυνατόν να βοηθήσουν στην προστασία από την προχωρημένη ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς:

Βιταμίνη C: 500 mg

Βιταμίνη Ε: 400 IU

Βήτα καροτίνη: 15 mg

Ψευδάργυρος: 80 mg

Χαλκός ( οξείδιο του δισθενούς χαλκού ): 2 mg

Φωτοδυναμική θεραπεία

Για την θεραπεία της υγρής ΗΕΩ, μια φωτοενεργοποιούμενη ουσία, η οποία χορηγείται ενδοφλεβίως, συγκεντρώνεται στα αιμοφόρα αγγεία πίσω από τον αμφιβληστροειδή. Στη συνέχεια ο γιατρός ενεργοποιεί την ουσία που βρίσκεται μέσα στα αγγεία με τη βοήθεια ενός χαμηλής έντασης laser. Η ενεργοποίηση αυτή στεγανοποιεί τα αγγεία που διαρρέουν, γεγονός υπεύθυνο για την ΗΕΩ. Είναι δυνατόν να απαιτηθούν πολλαπλές τέτοιες θεραπείες.

Εικόνα 10

Πρόληψη της ΗΕΩ

Παρότι δεν υπάρχει σίγουρος τρόπος πρόληψης της ΗΕΩ, μπορεί κάποιος να πάρει ορισμένα μέτρα ώστε να καθυστερήσει την εκδήλωση της νόσου ή να μειώσει την βαρύτητά της. Επειδή το κάπνισμα επιταχύνει την εξέλιξη της ΗΕΩ, η διακοπή του είναι ένα σημαντικό προληπτικό μέτρο. Τα καπέλα και τα γυαλιά που εμποδίζουν το ιώδες μήκος κύματος της ακτινοβολίας του ήλιου – που θεωρείται ότι πιθανά προάγει την ΗΕΩ - παρέχουν και αυτά προστασία.

Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι η χρήση στατινών, μιας κατηγορία φαρμάκων που συνήθως χορηγούνται για την μείωση της χοληστερίνης, μειώνουν και τον κίνδυνο ανάπτυξης της ΗΕΩ. Καρδιακά νοσήματα συνδυάζονται συνήθως με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΗΕΩ, έτσι η συσχέτιση με τις στατίνες δεν προκαλεί έκπληξη. Πάντως είναι αναγκαία πολύ περισσότερη έρευνα πριν οι γιατροί αρχίσουν να χορηγούν στατίνες για την πρόληψη της ΗΕΩ.

Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι ορισμένες θρεπτικές ουσίες επίσης βοηθούν στην πρόληψη της εκφύλισης της ωχράς. Οι μεσήλικες αλλά και οι μεγαλύτεροι μπορούν να ωφεληθούν από δίαιτες πλούσιες σε φρέσκα φρούτα και πράσινα λαχανικά όπως είναι το σπανάκι. Η μεγάλη πολυκεντρική μελέτη για την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς (AREDS) που δημοσιεύτηκε το 2001 αναφέρει ότι σε ανθρώπους με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης προχωρημένου σταδίου υγρής μορφής ΗΕΩ, μεγάλες δόσεις αντιοξειδωτικών βιταμινών C και Ε, βήτα καροτίνης και ψευδαργύρου μειώνουν τον κίνδυνο κατά 25% περίπου. Τα συμπληρώματα αυτά δεν ωφελούν τους μετέχοντες στην έρευνα οι οποίοι είτε δεν πάσχουν από ΗΕΩ είτε βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο της νόσου. Μια άλλη μεγάλη μελέτη που περιλάμβανε ανθρώπους που έπαιρναν βιταμίνη Ε για περισσότερο από 4 χρόνια δεν έδειξε κανένα προληπτικό όφελος.

Υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι δίαιτες υψηλές σε κορεσμένα λιπαρά, είναι δυνατόν να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ΗΕΩ. Η μείωση των κορεσμένων λιπαρών επιδρά θετικά με πολλούς τρόπους στην υγεία και παρότι δεν υπάρχουν σαφείς αποδείξεις, μπορεί να βοηθά στην πρόληψη της ΗΕΩ.

Ζώντας με χαμηλή όραση

Πάρα πολλοί άνθρωποι πρέπει να ζουν με όραση η οποία περιορίζει τις καθημερινές τους δραστηριότητες, μια κατάσταση γνωστή ως χαμηλή όραση. Ο όρος χαμηλή όραση μπορεί να περιλαμβάνει θολή όραση, φτωχή κεντρική όραση, απώλεια της περιφερικής όρασης ή ακόμη και διπλωπία. Όποια και αν είναι τα συμπτώματα οι άμεσες συνέπειες είναι συχνά οι ίδιες – δυσκολία στην τέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων όπως είναι το διάβασμα της εφημερίδας, μαγείρεμα, παρακολούθηση τηλεόρασης ή το να διασχίσει κανείς το δρόμο. Παρόλα αυτά η χαμηλή όραση, μοιάζει με πολλές περίπλοκες παθολογικές καταστάσεις: ενώ δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία, υπάρχουν συχνά τρόποι αντιμετώπισης. Τέτοιοι πρακτικοί τρόποι περιλαμβάνουν από τη χρήση παραδοσιακού μεγεθυντικού φακού ως και τη χρήση υπερσύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Οπτικά βοηθήματα. Ο μεγεθυντικός φακός παραμένει ένα από τα πιο κοινά εργαλεία που αντισταθμίζουν τη χαμηλή όραση. Οι περισσότεροι μεγεθυντικοί φακοί προορίζονται για χρήση με το χέρι αλλά ορισμένοι μπορούν να ενσωματωθούν στους φακούς γυαλιών και να χρησιμοποιηθούν για διάβασμα ή λεπτομερή εργασία. Ειδικοί φακοί που λειτουργούν σαν τηλεσκόπια μινιατούρες μπορούν να τοποθετηθούν σε γυαλιά και να χρησιμοποιηθούν στην οδήγηση ή στην παρακολούθηση μιας ταινίας. Γυαλιά με ειδικά φίλτρα ή μεγεθυντικοί φακοί με βάση στήριξης οι οποίοι περιλαμβάνουν και μια πηγή φωτός, βοηθούν στη μείωση των αντανακλάσεων και των έντονων αντιθέσεων σκότους φωτός. Μια πιο ακριβή εναλλακτική είναι μια ατομική συσκευή διαβάσματος η οποία «διαβάζει» την κανονική εκτύπωση και συνδεόμενη με μια τηλεόραση ή έναν υπολογιστή προβάλει το κείμενο στην οθόνη, έτσι ώστε μικρά γράμματα εφημερίδας ή περιοδικού εμφανίζονται σε μέγεθος περίπου 7 εκατοστών. Παρότι πολλοί άνθρωποι με χαμηλή όραση βρίσκουν αυτές τις συσκευές πολύ βοηθητικές, δεν τις προτιμούν διότι κοστίζουν από $1.500-3000 και δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Ένας ειδικός σε βοηθήματα χαμηλής όρασης, βοηθά στην επιλογή του προϊόντος που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες του κάθε ατόμου.

Άλλα βοηθήματα. Ηλεκτρονικά ομιλούντα ρολόγια, ξυπνητήρια και αριθμητικοί υπολογιστές επιτρέπουν στους ασθενείς να στηρίζονται στην ακοή παρά στην όραση τους. Μια άλλη δημοφιλής εναλλακτική λύση είναι το άκουσμα μαγνητοφωνημένων βιβλίων. Μια καινούρια και πιο ακριβή τεχνολογία περιλαμβάνει συστήματα υπολογιστών που μετατρέπουν το γραπτό λόγο σε προφορικό.

Μια απλή επιτραπέζια λάμπα με μεταλλικό σκέπαστρο είναι ένας από τους πιο εύκολους τρόπους βελτίωσης της όρασης, αν χρησιμοποιηθεί σωστά. Η τοποθέτηση της λάμπας θα πρέπει να γίνεται έτσι ώστε το φως να φωτίζει κατευθείαν τα αντικείμενα που είναι μπροστά στον ασθενή κι όχι πάνω από τον ώμο του ή από ψηλά.

Άλλα χαμηλού κόστους και τεχνολογίας οπτικά βοηθήματα περιλαμβάνουν τράπουλες και κάρτες μπίνγκο με εκτυπώσεις μεγάλου μεγέθους και ευρετήρια τηλεφώνου με πλήκτρα επιλογής γράμματος. Τέλος περιλαμβάνουν οπωσδήποτε περιοδικά και εφημερίδες τυπωμένα με μεγάλα γράμματα.

Αποκατάσταση. Πλέον της χρήσης των παραπάνω βοηθημάτων οι ασθενείς με χαμηλή όραση μπορούν αν μάθουν ορισμένες απλές κι έξυπνες τακτικές ώστε να αντισταθμίζουν τη μειωμένη τους όραση. Οι οφθαλμίατροι, οι οπτομέτρες, οι εργασιοθεραπευτές και οι κοινωνικοί λειτουργοί μπορούν να βοηθήσουν σ΄ αυτή την προσπάθεια. Για παράδειγμα, ο σκούρος καφές γίνεται ευκολότερα ορατός όταν τοποθετείται σε μια λευκή κούπα κι ένα τηγανητό αυγό είναι περισσότερο ορατό όταν σερβίρεται σ΄ ένα σκούρο πιάτο. Για καλύτερο προσανατολισμό μπορούν να επανατοποθετηθούν τα έπιπλα, ενώ τα τρόφιμα και τα φάρμακα γίνονται πιο εύκολα αναγνωρίσιμα όταν τοποθετούνται σε αυτά ετικέτες με μεγάλα γράμματα.

Τις συσκευές χαμηλής όρασης μπορεί κανείς να παραγγείλει μέσω διαφόρων οργανισμών συμπεριλαμβανομένου του κέντρου πληροφόρησης χαμηλής όρασης στην Βηθεσδά του Μέριλαντ. (βλέπε «Πηγές» σελ.55 )

Χειρουργική με laser

Για αρκετές δεκαετίες, οι γιατροί χρησιμοποιούν τα laser σαν εργαλείο για την αντιμετώπιση οφθαλμολογικών νοσημάτων. Πρόσφατα όμως, το laser – μια εστιασμένη δέσμη φωτός μικρού μήκους κύματος – βρέθηκε στην πρώτη γραμμή, αφού τεχνικές όπως η LASIK διατίθενται πλέον για την διόρθωση της μυωπίας και άλλων κοινών προβλημάτων όρασης. Οι τεχνικές αυτές γενικά δεν καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Έτσι όσοι ασκούν αυτές τις χειρουργικές τεχνικές, για να προσεγγίσουν δυνητικούς «πελάτες», στράφηκαν στην διαφήμιση – που ένα μεγάλο της μέρος στόχευε κατευθείαν στους καταναλωτές. Ξαφνικά η χειρουργική με laser έγινε περιζήτητη.

Αλλά ένας οφθαλμίατρος που χειρίζεται την νέα τεχνολογία με laser, μπορεί να προσφέρει περισσότερα από το να βελτιώσει απλά την ικανότητα κάποιου να βλέπει την ώρα από ένα ρολόι που βρίσκεται στην άλλη άκρη του δωματίου. Πέρα από το διαφημιστικό παιχνίδι, οι γιατροί χρησιμοποιούν τα laser για την θεραπεία σοβαρών οφθαλμικών νοσημάτων όπως το γλαύκωμα ή παθήσεων του αμφιβληστροειδή και της ωχράς.

Αν σκέφτεστε να υποβληθείτε σε χειρουργική επέμβαση με laser, είτε γιατί θέλετε να πετάξετε τα γυαλιά σας είτε γιατί πάσχετε από κάποιο νόσημα που απειλεί την όρασή σας, είναι σημαντικό να γνωρίζετε τον τρόπο λειτουργίας των laser, να κατανοήσετε τι μπορούν να κάνουν και τι όχι και να συνειδητοποιήσετε ότι η επιτυχία της επέμβασης αυτής δεν έγκειται μόνο στην τεχνολογία αλλά και στην ικανότητα του χειρουργού να την χειρίζεται.

Η επιτυχία της επέμβασης με laser δεν έγκειται μόνο στην τεχνολογία αλλά και στην ικανότητα του χειρουργού να την χειρίζεται.

Σχετικά με την τεχνολογία των laser

Η χρήση εστιακού φωτός για την αποκατάσταση του ανθρώπινου οφθαλμού δεν είναι κάτι νέο. Ακόμη και πριν την ανακάλυψη των laser από τους επιστήμονες, ορισμένοι με κάτοπτρα και φακούς μπορούσαν να παρεκτρέπουν και να εστιάζουν το φως, χρησιμοποιώντας το σαν χειρουργικό εργαλείο που προκαλούσε εγκαύματα στους ιστούς. Αυτά όμως τα πρώτα εργαλεία δεν ήταν τόσο ισχυρά ούτε τόσο ακριβή όσο τα σημερινά συστήματα laser. Έτσι όταν οι φυσικοί κατασκεύασαν τα πρώτα εργαλεία laser το 1960, οι οφθαλμίατροι πολύ γρήγορα χρησιμοποίησαν το καινούργιο εργαλείο, για την αποκατάσταση αμφιβληστροειδικών ρωγμών το 1963. Έκτοτε, τα laser σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν αντικαταστήσει τα παραδοσιακά χειρουργικά εργαλεία για την αντιμετώπιση μεγάλης ποικιλίας οφθαλμικών προβλημάτων και ασθενειών.

Σήμερα, υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη laser στην οφθαλμολογία και κάθε ένα από αυτά έχει διαφορετική χρήση, που εξαρτάται από το υλικό το οποίο διεγείρεται όταν το διαπερνά ηλεκτρικό ρεύμα. Ορισμένα μετατρέπουν το φως σε θερμότητα και χρησιμοποιούνται για την στεγανοποίηση αιμοφόρων αγγείων που παρουσιάζουν διαρροή ή αιμορραγούν (όπως σε ορισμένα είδη ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς). Άλλα laser χρησιμοποιούνται για την αποκατάσταση αμφιβληστροειδικών ρωγμών και την πρόληψη έτσι της αποκόλλησης του αμφ/δούς (βλέπε σελ.48) ή την εκτόνωση της πίεσης στην θεραπεία κάποιων τύπων γλαυκώματος. Κάποια από τα τελευταία εργαλεία laser λειτουργούν σαν μαχαίρια, χρησιμοποιώντας τη δέσμη φωτός για να αφαιρέσουν ή να σμιλεύσουν έναν ιστό. Η τεχνική αυτή που ονομάζεται φωτοεξάχνωση, λειτουργεί με εξάχνωση ενός λεπτού στρώματος επιφανειακού ιστού κάθε φορά. Ένα ακόμη νεότερο σύστημα laser , περιλαμβάνει την ένεση ειδικών φαρμάκων στους ιστούς στόχους που όταν ενεργοποιηθούν με τη βοήθεια του laser πυροδοτούν τις αντιδράσεις συγκεκριμένων κυττάρων (βλέπε «Φωτοδυναμική θεραπεία» σελ.35).

Τι είναι αυτό που κάνει τα laser να υπερτερούν των παραδοσιακών χειρουργικών μεθόδων; Ανάλογα με την περίπτωση, οι τεχνικές laser μπορεί να είναι λιγότερο επεμβατικές και αιματηρές, με λιγότερες επιπλοκές, να επιτρέπουν μεγαλύτερη ακρίβεια και να απαιτούν μικρότερο χρόνο ανάρρωσης. Τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα η χειρουργική laser να γίνεται σχεδόν πάντα σε εξωτερική βάση. Συνήθως, γίνεται τοπική αναισθησία και η επέμβαση είναι σύντομη και ανώδυνη. Οι οφθαλμίατροι μπορούν επίσης να αντιμετωπίζουν περιπτώσεις που παλαιότερα δεν ήταν αντιμετωπίσιμες, διότι τα laser κόβουν και διαμορφώνουν τους ιστούς με μεγαλύτερη ακρίβεια και πιο τέλεια από οποιοδήποτε χειρουργικό νυστέρι, ενώ επίσης μπορούν να προκαλούν πολύ μικρά εγκαύματα χωρίς να βλάπτουν τους περιβάλλοντες ιστούς.

Τα laser βέβαια δεν μπορούν να διορθώσουν τα πάντα. Ακόμη και το πιο εξελιγμένο εργαλείο δεν μπορεί πάντα να σταματήσει την εξέλιξη μιας νόσου ή την αποκατάσταση άριστης όρασης. Παρόλα αυτά, πολλές από τις καταστάσεις που έχουν περιγραφεί σε αυτήν την έκθεση μπορούν σήμερα να θεραπευθούν ή τουλάχιστον να βελτιωθούν, χάρη στα laser.

Διόρθωση της μακρινής και της κοντινής όρασης

Μία από τις πιο δημοφιλείς και πιο ευρέως γνωστές χρήσεις των laser σήμερα είναι η διόρθωση των διαθλαστικών σφαλμάτων – δηλαδή της μυωπίας (όταν δεν βλέπει κάποιος καλά μακριά), της υπερμετρωπίας(όταν δεν βλέπει κάποιος καλά κοντά) και του αστιγματισμού (διαταραχή της όρασης που οφείλεται σε ανωμαλίες στο σχήμα του κερατοειδή). ( βλέπε « Μυωπία; Υπερμετρωπία;» σελ.10). Αυτές οι επεμβάσεις δεν καλύπτονται γενικά από τα ασφαλιστικά ταμεία.

LASIK και PRK. Η πιο κοινή χειρουργική επέμβαση είναι η in situ κερατοσμίλευση (LASIK). Όπως και στον πρόγονό της (PRK), στην LASIK χρησιμοποιείται ένα excimer laser (φωτεκτομή με laser), που ελεγχόμενο από έναν υπολογιστή επαναδιαμορφώνει τον κερατοειδή (βλέπε Εικ. 11). Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διορθωθεί η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός. Η διαφορά των δύο τεχνικών έγκειται στο ότι στην PRK, το laser επαναδιαμορφώνει την επιφάνεια του κερατοειδή, ενώ στην LASIK, το laser επαναδιαμορφώνει τμήμα του κερατοειδή που βρίσκεται κάτω από την επιφάνειά του. Για να προσεγγίσει την περιοχή αυτή, ο γιατρός δημιουργεί έναν μικρό κρημνό χρησιμοποιώντας ένα χειρουργικό εργαλείο που ονομάζεται μικροκερατόμος. Όταν η διαμόρφωση του κερατοειδή έχει τελειώσει, ο γιατρός επανατοποθετεί τον κρημνό και οι φυσικές συνεκτικές ιδιότητες του κερατοειδή τον κρατούν με ασφάλεια στην θέση του χωρίς την τοποθέτηση ραμμάτων.

Το FDA ενέκρινε την PRK για την θεραπεία της μυωπίας το 1995 και την LASIK το 1998. Έκτοτε, το FDA έχει επίσης εγκρίνει την χρήση των δύο αυτών τεχνικών για την θεραπεία της υπερμετρωπίας και του μικρού βαθμού αστιγματισμού. Γενικά, τα αποτελέσματα δεν είναι τόσο καλά σε άτομα με μεγάλη μυωπία ή υπερμετρωπία ή υψηλό αστιγματισμό. Αν κάποιος παίρνει μέρος σε ομαδικά παιχνίδια ή ο τρόπος ζωής του τον εκθέτει σε πιθανό τραυματισμό των ματιών του, η χειρουργική επέμβαση με laser δεν τον απελευθερώνει από την χρήση προστατευτικών προϊόντων για τα μάτια. Με την επέμβαση αυτή, συνήθως καταργούνται τα γυαλιά για την μακρινή όραση, αλλά οι περισσότεροι θα χρειαστούν γυαλιά για το διάβασμα μετά τα 40. Επίσης υπάρχει και ο σπάνιος κίνδυνος, μιας μόνιμης μείωσης της όρασης που σχετίζεται με αυτό το είδος laser.

Για να αρχίσει να σκέφτεται κανείς να διορθώσει την μυωπία, την υπερμετρωπία ή τον αστιγματισμό του, θα πρέπει η διαθλαστική του κατάσταση να είναι σταθερή για τουλάχιστον ένα χρόνο. Δεν θα πρέπει να υποβληθεί στην επέμβαση αν λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή που προκαλεί διακυμάνσεις στην όραση, καθώς και αν βρίσκεται σε κατάσταση κύησης ή θηλασμού, διότι οι ορμονικές αλλαγές είναι δυνατόν παροδικά να μεταβάλλουν το σχήμα του ματιού. Επίσης δεν πρέπει να πάσχει από γλαύκωμα, καταρράκτη ή σοβαρή ξηροφθαλμία. Ο πολύ λεπτός κερατοειδής και η μεγάλη κόρη είναι επίσης παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο δυσμενούς έκβασης. Θα πρέπει να γίνεται ένας πλήρης ιατρικός έλεγχος ώστε να ελεγχθεί η ύπαρξη καταστάσεων που θα μπορούσαν να καταστήσουν την επέμβαση με laser περισσότερο επικίνδυνη, όπως αυτοάνοσα νοσήματα, σοβαρές αγγειακές παθήσεις και ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης.

Μετά την επέμβαση, η όραση είναι πιθανότατα θολή και για λίγο. Αφού υποχωρήσει η δράση των αναισθητικών, υπάρχει μια ενόχληση ή μια αίσθηση ξένου σώματος. Έχοντας υποβληθεί σε LASIK, κάποιος είναι σε θέση να επιστρέψει στην δουλειά του την επόμενη ημέρα. Με την PRK όμως, η ανάρρωση διαρκεί περισσότερο, μεταξύ τριών και πέντε ημερών. Και στις δύο επεμβάσεις, η ευαισθησία στο φως διαρκεί μερικές ημέρες. Καμία από τις δύο επεμβάσεις δεν είναι αναστρέψιμη, αλλά αν η όραση υπο- ή υπερδιορθώθει, μπορεί να γίνει βελτιωτική επέμβαση μετά την πλήρη ανάρρωση, δηλαδή μετά από μερικούς μήνες. Ορισμένοι ασθενείς ακόμη και μετά από αυτές τις επεμβάσεις, χρειάζονται γυαλιά ή φακούς επαφής, αλλά συνήθως με πολύ λιγότερη διόρθωση.

Οι οφθαλμίατροι ασκούν αυτές τις χειρουργικές τεχνικές μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του 90, έτσι δεν είναι ακόμη γνωστές οι μακροχρόνιες επιδράσεις στον κερατοειδή. Παρόλα αυτά οι γιατροί χρησιμοποιούν το excimer laser για την θεραπεία άλλων οφθαλμολογικών νοσημάτων από το 1980 και δημιουργούν κερατοειδικούς κρημνούς παρόμοιους με αυτούς της LASIK εδώ και 30 χρόνια.

Πόσο καλά είναι τα αποτελέσματα των επεμβάσεων αυτών; Η απάντηση στην ερώτηση αυτή ακόμη μελετάται. Κλινικές δοκιμές της LASIK έδειξαν ότι το 92-95% των ασθενών έξι μήνες μετά την επέμβαση είχαν όραση 20/40, ενώ ήπιες επιπλοκές εμφανίστηκαν σε ένα ποσοστό 3-4%. Σοβαρότερες επιπλοκές – όπως απώλεια της καλύτερης όρασης με διόρθωση (η καλύτερη όραση πριν την επέμβαση με διορθωτικούς φακούς), φλεγμονή του κερατοειδικού κρημνού ή ανεξέλεγκτη ενδοφθάλμια πίεση – εμφανίστηκαν σε ποσοστό1% των ασθενών. Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών της PRK. Όμως τα αποτελέσματα μιας μελέτης 605 ασθενών, τον Ιανουάριο του 2002, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε LASIK έδειξαν ότι οι επιπλοκές στην πραγματικότητα ήταν πολύ υψηλότερες. Η νέα αυτή μελέτη έδειξε επίσης πως στο 25% των ασθενών για έξι μήνες ή και περισσότερο παρουσιάστηκαν προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά, που περιλαμβάνουν την εμφάνιση έγχρωμων κύκλων ή εκτυφλωτικών αντανακλάσεων και την αύξηση της ευαισθησίας στο φως τη νύχτα, εμφανίζονται συνήθως κατά τις πρώτες εβδομάδες μετά την επέμβαση και είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά στην νυχτερινή οδήγηση. Υψηλότερο κίνδυνο επίμονων επιπλοκών διατρέχουν οι ηλικιωμένοι, τα άτομα που υποβάλλονται για δεύτερη φορά σε τέτοια επέμβαση, άτομα με μεγάλες κόρες και άτομα με επίπεδο κερατοειδή ή σοβαρά διαθλαστικά σφάλματα. Αλλά ακόμη και με όλες αυτές τις επιπλοκές, το 97% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι θα πρότειναν την LASIK σε κάποιον φίλο.

Οι περισσότεροι ασθενείς προτιμούν να χειρουργούνται την ίδια ημέρα και στα δύο μάτια (ταυτόχρονη αμφοτερόπλευρη θεραπεία), μειώνοντας έτσι και τον χρόνο απουσίας από την δουλειά τους και αποφεύγοντας να προσαρμοστούν στις καθημερινές τους δραστηριότητες με διορθωμένο μόνο το ένα τους μάτι. Το FDA όμως προειδοποιεί ότι η πρακτική αυτή είναι πιο επικίνδυνη από το να υποβάλλεται ένας ασθενής σε δύο επεμβάσεις με κάποια χρονική διαφορά ανάμεσά τους. Πάντως, από κάποιες άλλες μεγάλες μελέτες δεν διαπιστώθηκε αυξημένος κίνδυνος σε ασθενείς που υποβλήθηκαν σε επέμβαση και στα δύο μάτια την ίδια ημέρα. Αυτή είναι τελικά μια επιλογή που πρέπει να την συζητήσει κανείς με τον γιατρό του.

Χειρουργική τεχνική LASIK

Για την διόρθωση της μυωπίας, ο χειρουργός δημιουργεί πρώτα έναν κερατοειδικό κρημνό και χρησιμοποιεί το laser για την εξάχνωση των ιστών από το κέντρο του κερατοειδή, με αποτέλεσμα την επιπέδωσή του. Στην συνέχεια ο κρημνός επανατοποθετείται στην θέση του. Με την LASIK μπορεί επίσης να διορθωθεί η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός.

Εικόνα 11

LTK. Μια νεότερη τεχνική που σχεδιάστηκε για έναν δυσκολότερο σκοπό την διόρθωση δηλαδή της υπερμετρωπίας είναι η θερμική κερατοπλαστική (LTK). Το μόνο σύστημα LTK που έχει εγκριθεί από το FDA ορίζεται σαν μια μέθοδος προσωρινής μείωσης της υπερμετρωπίας σε ασθενείς που είναι τουλάχιστον 40 ετών. Το LTK laser, σε αντίθεση με το excimer laser, θερμαίνει τον κερατοειδικό ιστό προκαλώντας την ήπια συρρίκνωσή του. Το αποτέλεσμα είναι ένας επαναδιαμορφωμένος κερατοειδής που εστιάζει καλύτερα το φως στον αμφιβληστροειδή. Οι αλλαγές όμως αυτές είναι προσωρινές διότι μετά από ένα διάστημα οι ιστοί χαλαρώνουν πάλι. Σε ορισμένες κλινικές δοκιμές, κάποιοι ασθενείς διατήρησαν το καλό μετεγχειρητικό αποτέλεσμα. Πάντως κατά μέσο όρο μόνο η μισή διόρθωση που επιτυγχάνεται σε έξι μήνες διατηρείται μέχρι δύο χρόνια. Το πόσο θα διαρκέσει οποιαδήποτε σημαντική διόρθωση εξαρτάται από την ηλικία και το ποσό της διόρθωσης που επιχειρείται. Όσο μεγαλύτερος είναι κάποιος και όσο μικρότερη είναι η διόρθωση που επιχειρείται, τόσο περισσότερο διαρκεί.

CK. Η διαγώγιμη κερατοπλαστική είναι μια άλλη τεχνική παρόμοια με την LTK που πρόσφατα εγκρίθηκε από το FDA. Παρόλο που η τεχνική αυτή μοιάζει με την επέμβαση με laser, στην πραγματικότητα δεν χρησιμοποιεί laser. Αντί αυτού χρησιμοποιεί σύντομες βολές ραδιοκυμάτων για να συρρικνώσει και να επαναδιαμορφώσει τον κερατοειδή. Ένας περιορισμός είναι ότι τα μέγιστα οφέλη γίνονται εμφανή μετά από μερικούς μήνες. Οι γιατροί πάντως δεν είναι σίγουροι ότι η διόρθωση διαρκεί περισσότερο από ότι μετά από LTK. Η CK επίσης έχει έναν μικρό κίνδυνο πρόκλησης αστιγματισμού.

Καταναλωτές προσέξτε. Η διαθλαστική χειρουργική τεχνική με laser, ιδιαίτερα η LASIK, είναι πολυδιαφημιζόμενες. Καλώς ή κακώς, ο ασθενής γίνεται με τον τρόπο αυτό πελάτης, γι’ αυτό καλύτερα να γίνει σκληρός πελάτης. Θα πρέπει να έχει στο μυαλό του ότι παρότι το ποσοστό των επιπλοκών είναι χαμηλό, δεν είναι μηδενικό. Δύσκολα βρίσκει κανείς αξιόπιστα ποσοστά επιπλοκών, αλλά ορισμένοι γιατροί δημοσιεύουν τις στατιστικές τους, επομένως πρέπει αυτές να αναζητούνται. Η LASIK κοστίζει παντού από $500 σε κάθε μάτι, σε φθηνά οφθαλμολογικά κέντρα στον Καναδά ή στο Μεξικό ως και $2.000 ή και παραπάνω στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία. Πολλά οφθαλμολογικά κέντρα εγγυώνται επιστροφή χρημάτων, αλλά κάποιος θα πρέπει να είναι προσεκτικός διότι στην ιατρική, δεν υπάρχουν εγγυήσεις. Επίσης θα πρέπει να ερευνήσει αν οι βελτιωτικές επεμβάσεις συμπεριλαμβάνονται στην τιμή.

Νέες τεχνολογίες. Νέες τεχνολογίες συχνά προωθούνται στην αγορά πριν γίνουν απόλυτα κατανοητά τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα τους. Ένα παράδειγμα είναι μια καινούρια πολλά υποσχόμενη συσκευή (Eye Tracker) η οποία αντισταθμίζει τις μικρές σπασμωδικές κινήσεις του ματιού που δεν είναι δυνατόν να αποφευχθούν κατά την διάρκεια του χειρουργείου. Μια άλλη LASIK- βελτιωτική τεχνολογία που φαίνεται στον ορίζοντα ονομάζεται Wavefront, θεωρητικά μπορεί να σαρώσει το μάτι για να εντοπίσει και στη συνέχεια να κατευθύνει το laser, ώστε να διορθώνονται ακόμη και τα μικρότερα διαθλαστικά σφάλματα, από αυτά που μέχρι σήμερα μπορούσαν να διορθώθουν. Πάντως αυτά τα μικρότερα σφάλματα αλλάζουν με την πάροδο της ηλικίας. Έτσι παρότι το Wavefront έχει δεχθεί μεγάλη δημοσιότητα, δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας αυτής. Οι ασθενείς λοιπόν πρέπει να κάνουν πολλές ερωτήσεις και να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους.

Αν σκέφτεται κανείς να χρησιμοποιήσει μια από τις καινούριες τεχνολογίες για την βελτίωσης της όρασης του, θα πρέπει να κάνει πολλές ερωτήσεις και να θέτει ρεαλιστικούς στόχους.

Laser και το μάτι που γερνά

Η πρεσβυωπία, η κατάσταση η οποία επιβάλει μετά την ηλικία των 40 ετών τη χρήση γυαλιών για το διάβασμα, δεν μπορεί να διορθωθεί όπως η υπερμετρωπία ή η μυωπία, διότι σχετίζεται με την σκλήρυνση του φακού λόγω ηλικίας κι όχι με την παραμόρφωση του κερατοειδή. Χρησιμοποιώντας την χειρουργική με laser για να προσαρμόσεις κανείς ένα πρεσβυωπικό μάτι στην κοντινή όραση θυσιάζει την ικανότητα του ματιού να βλέπει σε μακρινές αποστάσεις. Μια λύση γνωστή ως Monovision, χρησιμοποιεί τη LASIK ή παρόμοιες μεθόδους για να βελτιώσει την κοντινή όραση στο ένα μάτι αφήνοντας στο άλλο μάτι την ικανότητα της μακρινής όρασης (βλέπε σελ.45).

Αντιμετωπίζοντας την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς

Αν μια αμφιβληστροειδική ρωγμή ( βλέπε σελ.48) εντοπιστεί νωρίς, πριν την συγκέντρωση υγρού κάτω από τον αμφιβληστροειδή, μπορεί να αποκατασταθεί με μικρή ή καθόλου απώλεια όρασης χρησιμοποιώντας τη φωτοπηξία με laser. Όπως και στην αντιμετώπιση της υγρής μορφής ΗΕΩ, οι γιατροί χρησιμοποιούν το laser για να δημιουργήσουν έγκαυμα στους ιστούς, αλλά ο σκοπός εδώ είναι η δημιουργία ουλής που σφραγίζει μόνιμα τη ρωγμή.

Laser και γλαύκωμα

Η τεχνολογία των laser παρέχει σημαντικά καινούρια εργαλεία στην χειρουργική θεραπεία του γλαυκώματος (βλέπε σελ.30), μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης πάνω από τα φυσιολογικά όρια.

Τραμπεκουλοπλαστική με laser. Αν η φαρμακευτική αγωγή αποτύχει να ελέγξει το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας (βλέπε σελ.22 ), ο γιατρός μπορεί να συμβουλέψει τους ασθενείς να υποβληθούν σε τραμπεκουλοπλαστική με laser (βλέπε σελ.30 ) για τη βελτίωση του αποχετευτικού συστήματος του ματιού. Σ΄ αυτή την τεχνική ο χειρουργός χρησιμοποιεί ένα argon laser για να δημιουργήσει 50 περίπου μικρές οπές στο μισό της επιφάνειας του σκληροκερατοειδικού ηθμού, ενός ιστού που μοιάζει με κόσκινο, που επιτρέπει στο υγρό να αποχετεύεται πιο ελεύθερα. Παρότι η επέμβαση αυτή συχνά βοηθά, δεν λειτουργεί για ορισμένους ασθενείς και για κάποιους άλλους τα οφέλη μπορεί να μην είναι μόνιμα και να χρειαστούν πρόσθετο χειρουργείο. Αν αυτά δεν αποδώσουν η εναλλακτική είναι η συμβατική χειρουργική επέμβαση (βλέπε σελ.31 ). Οι γιατροί ελπίζουν ότι μια νέα τεχνική που ονομάζεται επιλεκτική τραμπεκουλοπλαστική (SLT), που εγκρίθηκε από το FDA το Μάρτιο του 2001, μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από την απλή laser τραμπεκουλοπλαστική για το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, διότι το laser εστιάζει με μεγαλύτερη ακρίβεια αφήνοντας τα περιβάλλοντα κύτταρα ανέπαφα. Για την ώρα, αυτή η καινούρια τεχνολογία θεωρείται εναλλακτική της συμβατικής χειρουργικής επέμβασης για όσους έχουν αντιμετωπιστεί ανεπιτυχώς με την παραδοσιακή χειρουργική με laser.

Ιριδοτομή με laser. Για τα πρώτα στάδια του γλαυκώματος κλειστής γωνίας (βλέπε σελ.22 ), ο γιατρός μπορεί να συστήσει μια τεχνική που ονομάζεται ιριδοτομή με laser ακόμη και πριν συνταγογραφήσει φαρμακευτική αγωγή. Ο χειρουργός χρησιμοποιεί το laser για να δημιουργήσει ένα μικρό άνοιγμα στην άκρη της ίριδας για τη βελτίωση της διοχέτευσης του υδατοειδούς από τον οπίσθιο στον πρόσθιο θάλαμο του ματιού (βλέπε Εικ. 8 σελ.31 ).

Κυκλοκαταστροφικές επεμβάσεις. Ένα σύνολο επεμβάσεων που ονομάζονται κυκλοκαταστροφικές (βλέπε σελ.31 ), μπορεί να είναι χρήσιμες στη θεραπεία του γλαυκώματος. Με τις επεμβάσεις αυτές καταστρέφεται τμήμα του ακτινωτού σώματος με σκοπό τη μείωση της παραγωγής του υδατοειδούς. Πραγματοποιήθηκαν αρχικά με διαθερμία (ηλεκτρικός καυτηριασμός) ή κρυοθεραπεία (ψύξη), αλλά σήμερα γίνονται επίσης με laser. Η θεραπεία αυτή μπορεί να προκαλέσει έντονη φλεγμονή, αρκετή μερικές φορές για να επηρεάσει την όραση. Για το λόγο αυτό η θεραπεία αυτή δεν προτείνεται συχνά.

Μπορούν τα laser να θεραπεύσουν την ΗΕΩ;

Οι περισσότερες μορφές της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς (ΗΕΩ) δεν μπορούν να θεραπευθούν με laser. Ορισμένες φορές το laser χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υγρής μορφής της ΗΕΩ, που είναι η πιο σοβαρή μορφή της αμφιβληστροειδικής αυτής νόσου και χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη ανώμαλων αιμοφόρων αγγείων που εξαπλώνονται σαν πλοκάμια προς την ωχρά.

Φωτοδυναμική θεραπεία. Το 2000, το FDA ενέκρινε ένα είδος αντιμετώπισης της υγρής ΗΕΩ που ονομάζεται θεραπεία με Visudyne (βλέπε σελ.35 ) που μοιάζει να είναι ασφαλέστερη και πιο αποτελεσματική εναλλακτική από την παλαιότερη τεχνική, δηλαδή την φωτοπηξία με laser (βλέπε παρακάτω). Στην φωτοδυναμική θεραπεία χρησιμοποιούνται φωτοευαίσθητα φάρμακα που ενεργοποιούνται από το laser και καταστρέφουν τα ανωμάλως πολλαπλασιαζόμενα κύτταρα. Όπως και η παραδοσιακή φωτοπηξία με laser, η θεραπεία με Visudyne μπορεί να σταματήσει ή να επιβραδύνει την απώλεια όρασης, αλλά πολύ σπάνια αποκαθιστά την χαμένη όραση. Το πλεονέκτημα όμως είναι ότι δεν καταστρέφονται οι περιβάλλοντες υγιείς ιστοί του ματιού. Συνήθως για την προστασία της όρασης απαιτούνται μία με τέσσερις συνεδρίες.

Φωτοπηξία με laser. Αυτή η τεχνική laser (βλέπε σελ.35) βοηθά στην στεγανοποίηση των αιμοφόρων αγγείων και την επιβράδυνση της εξέλιξης της υγρής ΗΕΩ, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια. Το laser εκπέμπει φως σε τέτοιο μήκος κύματος που απορροφάται από τι χρωστικές των ιστών – μελανίνη, ξανθοφύλλη και αιμοσφαιρίνη -, προκαλώντας θρόμβωση και συρρίκνωση των ανώμαλων αγγείων. Τα προσεκτικά αυτά ιστικά εγκαύματα, αποφράσσουν τα διαρρέοντα αγγεία και εμποδίζουν την περαιτέρω διαρροή. Ένα από τα προβλήματα της φωτοπηξίας με laser είναι ότι καταστρέφει τα αμφιβληστροειδικά κύτταρα που βρίσκονται κοντά στα αγγεία που διαρρέουν. Αυτό σημαίνει ότι αν ένα αγγείο που διαρρέει βρίσκεται κοντά στο κεντρικό βοθρίο, που είναι κρίσιμο για την οξεία όραση, με την φωτοπηξία μπορεί να προκληθεί μεγαλύτερη ζημιά στην όραση από το όφελος που αρχικά εκτιμήθηκε ότι θα είχε.

Άλλες συνήθεις δυσλειτουργίες του ματιού στην μεγάλη ηλικία

Ευτυχώς, πολλοί άνθρωποι δεν θα προσβληθούν ποτέ από σοβαρές οφθαλμολογικές παθήσεις. Αλλά όμως σχεδόν όλοι, καθώς τα χρόνια περνούν, θα αντιμετωπίσουν αλλαγές στην όρασή τους ή τα πιο μικρά προβλήματα όρασης που περιγράφονται παρακάτω.

Πρεσβυωπία: έτοιμοι για γυαλιά για το διάβασμα ;

Ένα από τα πειστικά σημάδια του γήρατος είναι η ανακάλυψη ότι για να μπορέσει κανείς να διαβάσει μια εφημερίδα ή έναν κατάλογο εστιατορίου, πρέπει να τα κρατά σε απόσταση περίπου όσο το μήκος του χεριού του. Πρεσβυωπία – η ελληνική λέξη για την κοντινή όραση των ηλικιωμένων – είναι η απώλεια της ικανότητας του ματιού να εστιάζει, που είναι δυνατόν να ξεκινά λίγο πριν τα 40, αλλά τυπικά αναπτύσσεται στην δεκαετία των 40 με 50, επηρεάζοντας τελικά όλους τους ανθρώπους. Είναι ένα βάσανο, που εμφανίζεται όταν ο φακός με την πάροδο του χρόνου γίνεται πιο σκληρός και λιγότερο ευλύγιστος, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προσαρμοστεί στις αλλαγές στην κοντινή και την μακρινή εστίαση. Η συνοδός δε νωθρότητα στην λειτουργία του ακτινωτού μυός, συνεισφέρει στην δυσκολία να διαβάσει κανείς τα μικρά γράμματα.

Η θαμπή κοντινή όραση που κουράζει και καταπονεί τα μάτια, είναι ένα πρώιμο σημείο έναρξης της πρεσβυωπίας. Ακόμα μετά από διάβασμα ή άλλη λεπτομερή εργασία, μπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς καθαρά τα μακρινά αντικείμενα. Το πρόβλημα μπορεί να είναι πιο οξύ μετά από διάβασμα με χαμηλό φωτισμό ή το απόγευμα που η κούραση είναι πιο έντονη. Η κατάσταση αυτή εμφανίζεται ανεξάρτητα από το αν κάποιος είναι υπερμέτρωπας, μύωπας ή αστιγματικός. Πάντως, η πρεσβυωπία προσβάλλει τους υπερμέτρωπες σε νεαρότερη ηλικία από τους μύωπες. Οι μύωπες, ξεπερνούν αρχικά το πρόβλημα της πρεσβυωπίας απλά βγάζοντας τα γυαλιά τους στο διάβασμα. Τελικά όμως, καθώς η πρεσβυωπία αυξάνει και ο φακός γίνεται πιο δύσκαμπτος, θα χρειαστούν κι αυτοί διορθωτικούς φακούς ή τη λήψη άλλων μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής.

Διορθωτικοί φακοί. Η πιο συνήθης θεραπεία της πρεσβυωπίας είναι η οπτική διόρθωση – δηλαδή τα γυαλιά για το διάβασμα. Αν κάποιος φορά ήδη διορθωτικούς φακούς, μπορεί να σκεφθεί την χρήση διπλοεστιακών, τριπλοεστιακών ή πολυεστιακών φακών, που συνδυάζουν διάφορα επίπεδα προσαρμογής και διορθώνουν ταυτόχρονα και τη μακρινή αλλά και την κοντινή όραση. Μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν δύο ζευγάρια γυαλιών – ένα για τη μακρινή όραση και ένα για την κοντινή εργασία. Πολλά φαρμακεία και εμπορικά καταστήματα διαθέτουν γυαλιά για το διάβασμα. Θα πρέπει όμως πριν κανείς τα αγοράσει να συμβουλεύεται τον οφθαλμίατρό του για την σωστή διαθλαστική δύναμη που πρέπει να έχουν οι φακοί των γυαλιών αυτών, και να υποβάλλεται σε πλήρη οφθαλμολογικό έλεγχο. Μπορεί επίσης κάποιος να χρησιμοποιήσει φακούς επαφής για την διόρθωση της κοντινής όρασης στο ένα μάτι και της μακρινής στο άλλο – η τεχνική αυτή ονομάζεται monovision. Οποιοδήποτε φακό και αν διαλέξει πάντως, οι αλλαγές στη δύναμη των φακών θα είναι συχνές, διότι η πρεσβυωπία αυξάνει συνεχώς μέχρι την ηλικία των 60-65 ετών, οπότε και σταθεροποιείται.

Monovision. Μια καινούρια εναλλακτική λύση για την αντιμετώπιση της πρεσβυωπίας είναι η τεχνική monovision με laser, κατά την οποία διορθώνεται το ένα μάτι για την κοντινή όραση, αφήνοντας το άλλο για την μακρινή. Με την τεχνική αυτή δεν αντιμετωπίζεται η αιτία της πρεσβυωπίας, δηλαδή η σκλήρυνση του φακού και η αδυναμία να εστιάσει στα κοντινά αντικείμενα. Όμως, καταργεί την ανάγκη για διπλοεστιακά γυαλιά ή πολλά ζευγάρια γυαλιών και είναι δυνατόν να καθιστά πρεσβυωπικά άτομα ικανά να διαβάζουν και χωρίς γυαλιά.

Οι γιατροί χρησιμοποιούν την LASIK, την PRK ή την LTK για να κάνουν την διόρθωση και σύντομα θα χρησιμοποιούν και την CK (βλέπε «Διόρθωση της μακρινής και της κοντινής όρασης» σελ.40)

Αν κάποιος επιλέξει την επέμβαση με laser και δεν είχε ποτέ προβλήματα εστίασης μέχρι την ανάπτυξη πρεσβυωπίας, ο χειρουργός διορθώνει το ένα μάτι για να μπορεί να βλέπει κοντά, αφήνοντας το άλλο μάτι με την φυσική του ικανότητα να βλέπει μακριά. Αν κάποιος έχει και μυωπία και πρεσβυωπία, ο γιατρός διορθώνει το μη κυρίαρχο μάτι για την κοντινή όραση και το κυρίαρχο για την μακρινή. Μπορεί να χρειαστούν αρκετές επεμβάσεις για να την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος, το οποίο είναι δυνατόν να μην διαρκέσει.

Η τεχνική Monovision δεν εφαρμόζεται σε όλους. Ορισμένοι άνθρωποι δυσκολεύονται πολύ να προσαρμοστούν στο να έχουν διαφορετική ικανότητα προσαρμογής σε κάθε μάτι. Αν κάποιος σκέφτεται σοβαρά να υποβληθεί σε αυτήν την χειρουργική τεχνική, το FDA συμβουλεύει την δοκιμή της monovision αρχικά με φακούς επαφής, ώστε να ανακαλύψει αν μπορεί να προσαρμοστεί εστιάζοντας διαφορετικά με το κάθε μάτι.

Η ανάγκη να κρατάμε μακριά το κείμενο είναι ένα καθαρό σημάδι πρεσβυωπίας.

Προβλήματα των βλεφάρων

Η πάροδος της ηλικίας μπορεί να επηρεάσει με πολλούς τρόπους τους μυς και το δέρμα του άνω και κάτω βλεφάρου. Συχνά το πρόβλημα είναι μόνο αισθητικό, αλλά σε άλλες περιπτώσεις επηρεάζει την όραση ή προκαλεί ερεθισμό του ματιού.

Βλεφαρόπτωση. Όπως και άλλα μέρη του σώματος που επηρεάζονται περισσότερο από την βαρύτητα, το άνω βλέφαρο μπορεί να αρχίσει να χαλαρώνει καθώς οι μυς χάνουν τη δύναμή τους. Τραύματα, νευρολογικά προβλήματα και ασθένειες ( όπως ο διαβήτης ή η νευρομυϊκή διαταραχή που ονομάζεται μυασθένεια gravis ) μπορεί να προκαλέσουν την κατάσταση αυτή.

Παρότι η πτώση του άνω βλεφάρου είναι συχνά ένα αισθητικό πρόβλημα, μπορεί να επηρεάσει την όραση εάν το βλέφαρο καλύπτει ολόκληρη ή κατά ένα μέρος την κόρη. Πριν οποιαδήποτε θεραπεία, θα πρέπει να προηγηθεί πλήρης ιατρικός έλεγχος ώστε να εξακριβωθεί η υποκείμενη νόσος. Πτώση που οφείλεται σε κάποιο υποκείμενο νόσημα ανταποκρίνεται στην θεραπεία του νοσήματος αυτού. Πάντως αν η πτώση είναι αντιαισθητική ή επηρεάζει την όραση και δεν οφείλεται σε κάποιο υποκείμενο νόσημα, μπορεί κανείς να υποβληθεί σε χειρουργική αποκατάσταση.

Η τεχνική της αποκατάστασης περιλαμβάνει την αφαίρεση του πλεονάζοντος ιστού και την ανύψωση του βλεφάρου. Γίνεται με τοπική ή γενική αναισθησία σε εξωτερική βάση. Υπάρχει ασφαλιστική κάλυψη της επέμβασης εφόσον η πτώση επηρεάζει την όραση, γεγονός που πιστοποιεί ο οφθαλμίατρος.

Βλεφαροχάλαση. Είναι μια διαφορετική αλλά σχετική κατάσταση όπου μόνο το δέρμα του άνω βλεφάρου υφίσταται χαλάρωση και όχι ολόκληρο το βλέφαρο όπως στην πτώση. Συμβαίνει όταν το δέρμα χάνει την ελαστικότητά του και χαλαρώνει, δημιουργώντας νέες αναδιπλώσεις που καλύπτουν τις βλεφαρίδες και αποκλείουν το ανώτερο τμήμα του οπτικού πεδίου καλύπτοντας την κόρη. Η βλεφαροχάλαση, διορθώνεται χειρουργικά με μια τεχνική που καλείται βλεφαροπλαστική. Όπως και στην πτώση, η επέμβαση καλύπτεται ασφαλιστικά εφόσον επηρεάζει την όραση.

Εκτρόπιο. Η κατάσταση αυτή εμφανίζεται όταν το κάτω βλέφαρο χαλαρώνει και στρέφεται προς τα έξω. Οι μυς του κάτω βλεφάρου εξασθενούν και το βλέφαρο απομακρύνεται από τον βολβό, με αποτέλεσμα να παχύνεται το βλεφαρικό χείλος και όταν το μάτι κλείνει το άνω και το κάτω βλέφαρο δεν συναντώνται, ενώ παρατηρείται μεγάλη δακρύρροια. Ο διαρκώς εκτεθειμένος κερατοειδής και ο επιπεφυκότας εμφανίζεται κόκκινος και ερεθισμένος. Το εκτρόπιο μπορεί να αφορά το ένα ή και τα δύο μάτια.

Σε ήπιες περιπτώσεις, καμία θεραπεία δεν είναι απαραίτητη παρά μόνο η συχνή χρήση τεχνητών δακρύων, και πιθανά η χρήση πλαστικού καλύμματος του ματιού κατά τη διάρκεια της νύχτας για τη διατήρηση της ενυδάτωσής του. Αν τα συμπτώματα ή η εμφάνιση είναι προβληματική, μπορεί να διορθωθεί χειρουργικά με μια επέμβαση κατά την οποία τεντώνεται το κάτω βλέφαρο και οι περιβάλλοντες ιστοί. Ο στόχος της επέμβασης είναι να έρθει σε επαφή το κάτω βλέφαρο με τον βολβό. Μετεγχειρητικά, ο ασθενής θα χρειαστεί να φορά ένα προστατευτικό κάλυμμα για το μάτι, για μερικές ημέρες και να χρησιμοποιεί αντιβιοτικές αλοιφές.

Εντρόπιο. Στην κατάσταση αυτή, το κάτω βλέφαρο στρέφεται προς το μάτι. Επειδή οι βλεφαρίδες τρίβουν διαρκώς τον κερατοειδή, το εντρόπιο μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό, αίσθηση ξένου σώματος, δακρύρροια και θάμπωμα. Η ανωμαλία αυτή μπορεί να διορθωθεί με μια σχετικά απλή χειρουργική τεχνική. Ορισμένες φορές, σε ήπιες περιπτώσεις, βοηθά το να στερεώνεται με υποαλλεργική ταινία, το κάτω βλέφαρο στο μάγουλο κάθε βράδυ. Έτσι το χείλος του κάτω βλεφάρου και οι βλεφαρίδες να παραμένουν στη θέση τους. Θα πρέπει να συζητηθεί με το γιατρό αν αυτή η προσέγγιση είναι αποτελεσματική και πώς εφαρμόζεται σωστά.

Ξηροφθαλμία

Καθώς οι άνθρωποι γερνούν, η παραγωγή των δακρύων μειώνεται, με αποτέλεσμα τον ερεθισμό, τον ήπιο πόνο και την αίσθηση καύσου ή νυγμού του ματιού. Το σύνδρομο αυτό, που ονομάζεται ξηροφθαλμία, είναι συχνά ήπιο και δεν απαιτεί επιπλέον θεραπεία εκτός από την τακτική χρήση τεχνητών δακρύων που μπορεί να τα αγοράσει κανείς σε οποιοδήποτε φαρμακείο. Το σύνδρομο προσβάλλει περισσότερο άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, που γίνονται πιο ευαίσθητα στο φως, παρουσιάζουν δυσκολία στην εφαρμογή φακών επαφής και δυσκολεύονται να κλάψουν. Εναλλακτικά, είναι δυνατόν να παρουσιάσουν δακρύρροια λόγω ερεθισμού του ματιού από την έλλειψη των φυσιολογικών λιπαντικών δακρύων. Τα τεχνητά δάκρυα μπορούν να παρέχουν καλύτερη ποιότητα λίπανσης και να μειώσουν έτσι τη δακρύρροια ( βλέπε πίνακα 2, σελ.47 ).

Η ξηροφθαλμία είναι πιο συχνή στις γυναίκες και αρχίζει συνήθως κατά τη μέση ηλικία. Τα αλλεργικά άτομα είναι πιο επιρρεπή. Μπορεί επίσης να συνοδεύει συστηματικά νοσήματα όπως ο ερυθηματώδης λύκος ή η ρευματοειδής αρθρίτιδα. Η μείωση των δακρύων είναι και ένα από τα συμπτώματα του συνδρόμου Sjogren, μιας δυσλειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος που προκαλεί ξηροστομία, ξηροφθαλμία και ξηρότητα των βλεννογόνων.

Ο οφθαλμίατρος μπορεί να διαγνώσει την ξηροφθαλμία στην σχισμοειδή λυχνία και να διαπιστώσει την ποσότητα των παραγόμενων δακρύων. Η θεραπεία περιλαμβάνει την τοπική χρήση σταγόνων και αλοιφών, που δεν χρειάζονται συνταγογράφηση και ανακουφίζουν το μάτι όπως τα τεχνητά δάκρυα. Αν και η ξηροφθαλμία είναι σποραδική, όσοι υποφέρουν για μεγάλο διάστημα, χρειάζεται συχνά να χρησιμοποιούν τα φάρμακα αυτά επανειλημμένως. Σε σοβαρές περιπτώσεις, ο οφθαλμίατρος μπορεί να αναγκαστεί να τοποθετήσει ένα βύσμα στα δακρυϊκά σημεία. Με αυτόν τον τρόπο τα φυσικά και τα τεχνητά δάκρυα παραμένουν περισσότερο μέσα στο μάτι εμποδίζοντάς τα να αποχετευτούν από την εσωτερική γωνία των βλεφάρων. Εναλλακτικά, ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει ειδικούς μαλακούς φακούς επαφής που βοηθούν στην διατήρηση της εφύγρανσης. Επίσης για τον ίδιο λόγο μπορεί να συμβουλεύσει τη χρήση προστατευτικών καλυμμάτων την νύχτα, ιδιαίτερα αν τα βλέφαρα δεν κλείνουν πλήρως κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Για την ελαχιστοποίηση της εξάτμισης των δακρύων, θα πρέπει να αποφεύγεται η έκθεση στην σκόνη, τη γύρη, το κάπνισμα και άλλους ρυπαντικούς παράγοντες, όπως επίσης και ο ισχυρός άνεμος, τα ηλεκτρικά στεγνωτήρια μαλλιών και το ρεύμα αέρα που προκαλούν τα κλιματιστικά. Οι υγραντήρες βοηθούν τέλος προσθέτοντας υγρασία στον εσωτερικό αέρα.

Συμπτώματα ξηροφθαλμίας

Επίμονη αίσθηση ύπαρξης άμμου στα μάτια
Δυσκολία στην εφαρμογή φακών επαφής
Ανικανότητα συγκράτησης δακρύων
Αίσθημα καύσου σε συνθήκες χαμηλής υγρασίας και μολυσμένου αέρα

Πίνακας 2 Φάρμακα για την αντιμετώπιση του συνδρόμου ξηροφθαλμίας
Τεχνητά δάκρυα και οφθαλμικά λιπαντικά Ανακουφίζουν από τη ξηρότητα και την ενόχληση προσθέτοντας υγρασία και λίπανση
Ουσία (Εμπορικό όνομα)	Παρενέργειες	Σχόλια
Καρβοξυμεθυλσελουλόζη (Refresh Liguigel, Thera Tears	Αλλεργική αντίδραση	Χωρίς συντηρητικά
Γλυκερίνη (Refresh Endura)	Αλλεργική αντίδραση	Σταγόνες μιας χρήσης
Υδροξυπροπύλ μεθυλσελουλόζη (Isopto Tears, GenTeal, Bion Tears, Tearisol, Bausch &Lomb Moisture Eyes Protect)	Θαμπή όραση, ερυθρότητα, ευαισθησία στο φως, κόλλημα βλεφάρων, αλλεργική αντίδραση	Μερικοί άνθρωποι μπορεί να είναι αλλεργικοί στα συντηρητικά ή και στο ίδιο το φάρμακο
Πολυβινυλική αλκοόλη (AKWA Tears, Murine Tears, Hypo Tears, Refresh Relief)	Αλλεργική αντίδραση
Βαζελίνη, υγρή λανολίνη, ορυκτέλαιο	Αλλεργική αντίδραση

Μυιοψίες ( «μυγάκια» )

Άτομα μεγάλης ηλικίας περιστασιακά παρατηρούν κηλίδες ή θολερότητες να κινούνται κάθετα στον οπτικό άξονα, ιδιαίτερα όταν κοιτάζουν σε μια σελίδα βιβλίου, μια οθόνη υπολογιστή ή μια σταθερή επιφάνεια ανοιχτού χρώματος. Πρόκειται για πολύ μικρές συστάδες κυττάρων ή γέλης μέσα στην υαλοειδική κοιλότητα, μέσα στην οποία υπάρχει το διαυγές σαν γέλη υλικό που ονομάζεται υαλώδες σώμα και γεμίζει το βολβό. Στην πραγματικότητα αυτό που βλέπει κανείς είναι ή σκιά τους πάνω στον αμφιβληστροειδή. Σε μερικές περιπτώσεις, το υαλοειδές αποκολλάται από τον αμφιβληστροειδή προκαλώντας περισσότερες μυιοψίες, γεγονός που ονομάζεται οπίσθια αποκόλληση υαλοειδούς.

Μέχρι την ηλικία των 60 ετών το 25% περίπου των ανθρώπων έχουν αποκόλληση υαλώδους και μυιοψίες και μέχρι την ηλικία των 80 ετών το 65%. Οι μυιοψίες εμφανίζονται πιο συχνά σε άτομα που είναι μύωπες ή έχουν υποβληθεί σε επέμβαση καταρράκτη. Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι τίποτα άλλο από μια ενόχληση και συχνά φεύγουν από μόνα τους. Αν όμως εμφανιστούν ξαφνικά θα πρέπει να συμβουλευτείτε έναν οφθαλμίατρο. Μπορεί να προκληθούν επίσης απ’ ορισμένα οφθαλμολογικά νοσήματα ή τραυματισμούς. Οι μυιοψίες μπορούν να είναι επίσης μικρές σταγόνες αίματος από τη ρήξη αμφιβληστροειδικού αγγείου. Σπανιότερα καινούριες μυιοψίες είναι κλινικό σύμπτωμα μιας αμφιβληστροειδικής ρωγμής και θα πρέπει να εκτιμάται (βλέπε «Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς» σελ.48).

Αφού οι μυιοψίες έχουν ελεγχθεί και έχει αποδειχθεί ότι είναι αθώες θα πρέπει να μάθει κανείς να ζει με αυτές. Μπορούν να αφαιρεθούν, αλλά ο κίνδυνος ενός τέτοιου χειρουργείου είναι μεγαλύτερος από τις ίδιες τις μυιοψίες. Αν οι μυιοψίες εμποδίζουν την κεντρική όραση οι οφθαλμικές κινήσεις είναι δυνατόν να παράσχουν προσωρινή ανακούφιση αφού οι μυιοψίες με τον τρόπο αυτό μετακινούνται και τελικά μπορεί να εξαφανιστούν από μόνες τους.

Φωτοψίες (λάμψεις)

Με την πάροδο της ηλικίας είναι συχνή η παρουσία λάμψεων (ή φωτοψιών). Μεμονωμένες λάμψεις εμφανίζονται σαν σπίθες ή μικροσκοπικές ακτίνες φωτός, σχεδόν σαν αστραπές στον ουρανό. Εμφανίζονται όταν η υαλοειδής γέλη προσκρούει, τρίβει ή έλκει τον αμφιβληστροειδή. Γενικά είναι αθώες και δεν απαιτούν κανενός είδους θεραπεία. Σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να είναι ένα σημείο πιο σοβαρού προβλήματος του αμφιβληστροειδή. Αν ή εμφάνιση τους είναι ξαφνική ή συνοδεύεται από πλήθος μυιοψιών ή την απώλεια της περιφερικής όρασης θα πρέπει να ελεγχθεί από οφθαλμίατρο. Αυτές οι λάμψεις είναι διαφορετικές από τις λάμψεις της ημικρανίας τις οποίες ορισμένοι άνθρωποι παρουσιάζουν συγχρόνως και στα δύο μάτια για ένα διάστημα 20 λεπτών.

Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μυιοψίες και οι φωτοψίες μπορεί να αποτελούν σημάδια μιας πιο σοβαρής κατάστασης: της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς, όπου η γέλη του υαλοειδούς έλκει τον αμφιβληστροειδή με δύναμη αρκετή για να προκαλέσει ρωγμή. Ο διαχωρισμός αυτός του αμφιβληστροειδή από τα οπίσθιο τμήμα του ματιού επιτρέπει την είσοδο υγρού από το εσωτερικό του ματιού δια μέσου της ρωγμής με αποτέλεσμα την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς από τους υποκείμενους ιστούς που τον διατρέφουν (βλέπε Εικ. 12).

Άτομα μέσης ηλικίας και άνω είναι πιο επιρρεπή σε τέτοια προβλήματα. Η μυωπία αυξάνει τις πιθανότητες για αποκόλληση, όπως και ο καταρράκτης και τα τραύματα του ματιού.

Η αμφιβληστροειδική αποκόλληση είναι μια σοβαρή κατάσταση και μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη απώλεια όρασης. Αν όμως εντοπισθεί εγκαίρως μια ρωγμή, η θεραπεία μπορεί να εμποδίσει την αποκόλληση. Εάν δεν αντιμετωπισθεί, η κατάσταση μπορεί να χειροτερεύει μέχρι ο αμφιβληστροειδής να διαχωριστεί εντελώς από τους υποκείμενους ιστούς, παραμένοντας συνδεδεμένος μόνο με το οπτικό νεύρο στο οπίσθιο τμήμα του ματιού και το ακτινωτό σώμα στο πρόσθιο τμήμα του ματιού.

Επειδή η υποκείμενη δυσλειτουργία που προκαλεί αμφιβληστροειδικές ρωγμές μπορεί να εμφανιστεί και στα δύο μάτια, ο οφθαλμίατρος εξετάζει επιμελώς και τα δύο. Το άλλο μάτι εξετάζεται διότι μπορεί επίσης να εμφανίζει αμφιβληστροειδικές αλλοιώσεις ή οπές που να απαιτούν θεραπεία.

Η εξέταση με το οφθαλμοσκόπιο διαμέσου διασταλμένης κόρης επιτρέπει στον γιατρό να εξακριβώσει την έκταση της αποκόλλησης, την θέση που βρίσκονται οι οπές και τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος. Ορισμένες ρωγμές δεν χρήζουν θεραπείας, ιδιαίτερα οι αν είναι παλιές. Οι περισσότερες όμως απαιτούν χειρουργική αποκατάσταση ώστε να επανατοποθετηθεί ο αποκολλημένος αμφιβληστροειδής στους ιστούς από τους οποίους διαχωρίστηκε.

Κρυοπηξία. Ένας οφθαλμίατρος μπορεί να αντιμετωπίσει οπές οι οποίες δεν έχουν προκαλέσει ακόμη αποκόλληση με ψύξη, μια θεραπεία που ονομάζεται κρυοθεραπεία και που έχει σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ουλής στους ιστούς που σφραγίζει μόνιμα την ρωγμή. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται σε εξωτερική βάση με τοπική αναισθησία.

Φωτοπηξία με laser. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιεί ένα laser με στόχο ίδιο με την κρυοθεραπεία. Γίνεται σε εξωτερική βάση με τοπική αναισθησία. Ο γιατρός χρησιμοποιεί θερμική ακτινοβολία laser μεγάλης ακρίβειας για να δημιουργήσει μικρά εγκαύματα γύρω από οποιαδήποτε μικρή οπή του αμφιβληστροειδή. Η ουλή που δημιουργείται σαν αποτέλεσμα συγκολλά τον αμφιβληστροειδή στους υποκείμενους ιστούς.

Σκληρικός περιβροχισμός. Αν ο αμφιβληστροειδής έχει ήδη ξεκινήσει να αποκολλάται από τον χοριοειδή και το κενό έχει πληρωθεί από υγρό τότε απαιτείται σκληρικός περιβροχισμός. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει αφαίρεση του υγρού ώστε ο αμφιβληστροειδής να επικαθίσει στον χοριοειδή και στη συνέχεια σφράγισμα της οπής. Τότε ο σκληρός (ο λευκός εξωτερικός χιτώνας του βολβού) προωθείται ελαφρά ώστε να δημιουργείται καλύτερη επαφή με τον αμφιβληστροειδή και στερεώνεται μ΄ ένα σιλικονούχο δακτύλιο, ο οποίος συρράπτεται γύρω από την περιφέρεια του βολβού.

Πνευματική ρετινοπηξία. Είναι η θεραπεία η οποία περιλαμβάνει την ένεση μιας φυσαλίδας ενός ειδικού αερίου που προάγει τη επανακόλληση του αμφ/δή.

Υαλοειδεκτομή. Είναι η αφαίρεση υαλοειδούς σώματος. Σ΄ αυτή τη λεπτή διαδικασία ο χειρουργός χρησιμοποιεί μικροχειρουργική για να αφαιρέσει την υαλοειδική γέλη η οποία μπορεί να προκαλεί αποκόλληση του αμφιβληστροειδή. Στη συνέχεια μια φυσαλίδα αερίου εισάγεται στο μάτι σαν μόνιμο υποκατάστατο.

Συμπτώματα αποκόλλησης αμφιβληστροειδούς.

Πρώιμα προειδοποιητικά συμπτώματα της αποκόλλησης του αμφιβληστροειδούς μπορούν να περιλαμβάνουν:

Φωτοψίες
Καινούριες μυιοψίες
Σταδιακή σκίαση της όρασης από μια πλευρά (σα να υπάρχει μια κουρτίνα)
Γρήγορή μείωση της οξείας κεντρικής όρασης (εμφανίζεται όταν αποκολλάται η ωχρά)

Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς

Η εκφύλιση του αμφιβληστροειδούς ή η έλξη του από το υαλοειδές είναι δυνατόν να προκαλέσουν αμφιβληστροειδική ρωγμή. Όταν κάτι τέτοιο συμβεί, αίμα μπορεί να διαρρεύσει μέσα στη γέλη του υαλοειδούς και ο ασθενής βλέπει μαύρα στίγματα ή «μυγάκια». Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συγκεντρωθεί υγρό κάτω από τον αμφιβληστροειδή, αποκολλώντας τον από τους υποκείμενους ιστούς και προκαλώντας την ανάπτυξη μιας λευκής (κενής) περιοχής στο οπτικό πεδίο του ασθενούς.

Εικόνα 12

Περιφρουρώντας την όραση

Αν και η πάροδος της ηλικίας καθιστά τους ανθρώπους περισσότερο επιρρεπείς σε σοβαρά οφθαλμολογικά νοσήματα, η απώλεια της όρασης δεν συμβαδίζει αναγκαστικά με το γήρας. Πρακτικά, διάφορα μέτρα πρόληψης προστατεύουν από μια τέτοια αναπηρία. Υπολογίζεται ότι το 40-64% της τυφλότητας θα είχε αποφευχθεί ή αντιμετωπισθεί, κυρίως με τακτικές επισκέψεις σε έναν ειδικό.

Η τακτική οφθαλμολογική εξέταση είναι η ακρογωνιαία λίθος της υγείας των ματιών καθώς οι άνθρωποι γερνούν – που σημαίνει κάθε δύο με τέσσερα χρόνια για άτομα ηλικίας 40-64 ετών και κάθε ένα με δύο χρόνια μετά. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό κάποιου οφθαλμολογικού νοσήματος ή άλλου παράγοντα κινδύνου θα πρέπει να υποβάλλονται σε συχνότερους ελέγχους. Δεν πρέπει να περιμένει κανείς να μειωθεί η όρασή του για να υποβληθεί σε οφθαλμολογική εξέταση. Το υγιές μάτι μπορεί συχνά να αντισταθμίζει την λειτουργία του πάσχοντος ενώ στο δεύτερο εξελίσσεται ένα νόσημα. Πολύ συχνά, μόνο μια εξέταση μπορεί να διαπιστώσει τα πρώιμα στάδια μια οφθαλμολογικής νόσου.

Μπορεί κάποιος να λάβει μέτρα προστασίας για τον εαυτό του. Πρώτον, τη διακοπή του καπνίσματος. Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο για διάφορες οφθαλμολογικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης και της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς. Δεύτερον, τη σωστή διατροφή. Η τήρηση μιας δίαιτας πλούσιας σε θρεπτικές ουσίες, με πολλά φρούτα και λαχανικά και χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και υδρογονωμένα έλαια προάγουν την καλή υγεία και αυξάνουν την αντίσταση στα οφθαλμολογικά νοσήματα. Είναι σημαντικό για ανθρώπους κάθε ηλικίας να φορούν γυαλιά ηλίου και καπέλα. Μαθαίνοντας σχετικά με τη γήρανση του ματιού και μαθαίνοντας ν΄ αναγνωρίζει τους παράγοντες κινδύνου και τα συμπτώματα, καθένας μας μπορεί ν΄ αφυπνιστεί στα προειδοποιητικά σημάδια των προβλημάτων της όρασης.

Αν και η καταπόνηση των ματιών περνώντας πολλές ώρες μπροστά στη τηλεόραση ή στην οθόνη ενός υπολογιστή ή δουλεύοντας με ανεπαρκή φωτισμό δεν προκαλεί βλαβερές επιπτώσεις, μπορεί να κουράσει τα μάτια και τελικά το ίδιο το άτομο (βλέπε «Κατάρριψη των μύθων» παρακάτω). Τα μάτια είναι ανεκτίμητα κι αξίζουν ν΄ αντιμετωπίζονται με φροντίδα και σεβασμό – κι αυτό είναι μια αλήθεια που ισχύει για ενήλικες 80 ετών όπως και για εφήβους 18 ετών.

Κατάρριψη των μύθων

Μύθος: κάνοντας ασκήσεις με τα μάτια μπορεί κανείς να καθυστερήσει την ανάγκη για γυαλιά

Πραγματικότητα : οι ασκήσεις των ματιών δεν βελτιώνουν ούτε προφυλάσσουν την όραση αλλά ούτε και μειώνουν την ανάγκη για γυαλιά. Η όραση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένου του σχήματος του ματιού και της υγείας των ιστών του, κανένα από τα οποία δεν μπορεί να μεταβληθεί σημαντικά με τις ασκήσεις των ματιών.

Μύθος: το διάβασμα με χαμηλό φως χειροτερεύει τη όραση

Πραγματικότητα : αν και το ανεπαρκές φως δεν μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την όραση, κουράζει τα μάτια πιο γρήγορα. Η καλύτερη τοποθέτηση του φωτός κατά τη διάρκεια του διαβάσματος είναι έτσι ώστε να φωτίζει κατευθείαν πάνω στη σελίδα κι όχι πάνω από τους ώμους. Μια λάμπα γραφείου με θαμπό κάλυμμα που φωτίζει κατευθείαν στο κείμενο είναι η καλύτερη δυνατή λύση. Ένα φως τα ο οποίο φωτίζει πάνω από τον ώμο τυφλώνει, κάνοντας πιο δύσκολο το διάβασμα.

Μύθος: τα καρότα ωφελούν την όραση

Πραγματικότητα : υπάρχει κάποια αλήθεια σ΄ αυτό. Τα καρότα, τα οποία περιέχουν βιταμίνη Α, είναι ένα από τα πολλά λαχανικά που είναι ωφέλιμα για τα μάτια. Αλλά τα φρέσκα φρούτα και τα σκούρα πράσινα λαχανικά που περιέχουν περισσότερες αντιοξειδωτικές βιταμίνες όπως τη C και την Ε, είναι ακόμη πιο ωφέλιμα. Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες προστατεύουν τα μάτια από τον καταρράκτη και την ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς. Αλλά η κατανάλωση λαχανικών ή συμπληρωμάτων που περιέχουν αυτές τις βιταμίνες ή τις ουσίες δεν προφυλάσσουν ούτε διορθώνουν βασικά προβλήματα όρασης όπως είναι η μυωπία ή η υπερμετρωπία.

Μύθος: είναι καλύτερα να μη φορά κανείς γυαλιά συνεχώς. Κάνοντας ένα διάλειμμα στη χρήση των γυαλιών ή των φακών επαφής επιτρέπει στα μάτια να ξεκουράζονται.

Πραγματικότητα : αν χρειάζεται κανείς γυαλιά για μακριά ή για το διάβασμα, θα πρέπει να τα χρησιμοποιεί. Η προσπάθεια ανάγνωσης χωρίς γυαλιά κουράζει τα μάτια. Παρόλα η μη χρήση τους δεν χειροτερεύει την όραση ούτε οδηγεί σε κάποιο οφθαλμολογικό νόσημα.

Μύθος: η ολοήμερη έκθεση των ματιών στην οθόνη ενός υπολογιστή είναι επιβλαβής

Πραγματικότητα : αν και η χρήση υπολογιστή δεν βλάπτει τα μάτια, κοιτάζοντας κάποιος την οθόνη ενός υπολογιστή όλη την ημέρα συντελεί στην κόπωση των ματιών. Θα πρέπει να προσαρμόζεται το φως ώστε να μη δημιουργεί εκτύφλωση και αντανακλάσεις τσην οθόνη. Επίσης όταν δουλεύει κανείς σε υπολογιστή ή κάνει κάποια άλλη κοντινή εργασία όπως διάβασμα ή κέντημα, θα ήταν καλή ιδέα να ξεκουράζει τα μάτια για λίγο κάθε μια ώρα.Τελικά οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν οθόνη υπολογιστή για μεγάλα χρονικά διαστήματα φαίνεται πως δεν ανοιγοκλείνουν τόσο συχνά τα βλέφαρα με αποτέλεσμα να αισθάνονται ξηρότητα των ματιών και ενόχληση. Έτσι θα πρέπει να κάνουν μια συνειδητή προσπάθεια να ανοιγοκλείνουν συχνά τα βλέφαρα έτσι ώστε τα μάτια να λιπαίνονται και να μη ξηραίνονται.

Γλωσσάριο

Drusen: μικρές κίτρινες εναποθέσεις που σχηματίζονται κάτω από την ωχρά και μπορεί να αποτελούν ένδειξη πρώιμων σταδίων ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς.

Αγγειογραφία με φλουοροσείνη: μια διαγνωστική εξέταση που φωτογραφίζει τα αγγεία του αμφιβληστροειδή μετά από ενδοφλέβια έγχυση μια ειδικής χρωστικής ουσίας.

Ακτινωτό σώμα: μια δομή πίσω από την ίριδα από μυς και αιμοφόρα αγγεία. Τα επιφανειακά του κύτταρα παράγουν το υδατοειδές υγρό και ο ακτινωτός μυς μεταβάλλει το σχήμα του φακού.

Αμφιβληστροειδής: ο εσώτερος χιτώνας του ματιού, που αποτελείται από ειδικά κύτταρα και επενδύει εσωτερικά τα τρία- τέταρτα του ματιού. Μετατρέπει την φωτεινή ενέργεια σε ηλεκτρική και μεταφέρει τα είδωλα στον εγκέφαλο διαμέσου του οπτικού νεύρου.

Αστιγματισμός: διαθλαστικό σφάλμα που χαρακτηρίζεται από ανώμαλη καμπυλότητα του κερατοειδή ή του φακού, που προκαλεί τη δημιουργία παραμορφωμένων ειδώλων.

Δακρυϊκός αδένας: ο αδένας που παράγει τα δάκρυα. Βρίσκεται στο άνω και έξω τμήμα του οφθαλμικού κόγχου.

Δευτερογενής καταρράκτης: θολερότητα που αναπτύσσεται στην κάψα του φακού (την μεμβράνη που περιβάλλει τον φακό) μετά την αφαίρεσή του έπειτα από επέμβαση καταρράκτη.

Διάθλαση: η εκτροπή που υφίσταται το φως καθώς περνά από ένα μέσο σε ένα άλλο διαφορετικής πυκνότητας. Επίσης αναφέρεται και στην μέτρηση της ικανότητας εστίασης του ματιού, με σκοπό την διαπίστωση πιθανού οπτικού σφάλματος και την συνταγογράφηση της διόρθωσης.

Διαθλασίμετρο: μηχάνημα που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της διαθλαστικής κατάστασης των ματιών και τη χορήγηση της αντίστοιχης συνταγής γυαλιών.

Διηθητική επέμβαση: η παραδοσιακή χειρουργική επέμβαση με νυστέρι που χρησιμοποιείται συχνά για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος. Περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας νέας οδού κάτω από τον επιπεφυκότα για την βελτίωση της αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού από τον πρόσθιο θάλαμο.

Διόφθαλμη όραση: η ικανότητα των δύο ματιών να συνδυάζουν τα δύο είδωλα ώστε τελικά να γίνονται αντιληπτά σαν ένα.

Εκτρόπιο: μια προδιάθεση των βλεφάρων, συχνότερα του κάτω βλεφάρου, να απομακρύνεται από το μάτι.

Ενδοπεριφακική επέμβαση: ένα είδος επέμβασης καταρράκτη κατά τη οποία ο χειρουργός αφαιρεί ολόκληρο τον φακό και την περιβάλλουσα αυτόν κάψα.

Ενδοφακός: ένας μικρός τεχνητός φακός που τοποθετείται μόνιμα μέσα στο μάτι κατά τη διάρκεια επέμβασης καταρράκτη αντικαθιστώντας τον φυσικό φακό.

Εντρόπιο: η στροφή του βλεφαρικού χείλους προς τα έσω, με κατεύθυνση δηλαδή προς το μάτι. Συμβαίνει συχνότερα στο κάτω βλέφαρο.

Εξοφθάλμιοι μυς: τρία ζεύγη μυών που εκτείνονται από τις πλευρές του βολβού στο πίσω μέρος του κόγχου. Κατευθύνουν τις κυκλικές, κάθετες και οριζόντιες κινήσεις των ματιών.

Εξωπεριφακική επέμβαση: μια τεχνική επέμβασης καταρράκτη κατά την οποία ο χειρουργός αφαιρεί το πρόσθιο τμήμα της κάψας του φακού και τον φακό διαμέσου μιας τομής.

Επιπεφυκότας: η διαυγής μεμβράνη που επενδύει το εσωτερικό των βλεφάρων και καλύπτει το πρόσθιο τμήμα του σκληρού.

Ζίννειος ζώνη: λεπτοί, ζελατινώδεις σύνδεσμοι οι οποίοι προσκολλούν το φακό στο ακτινωτό σώμα και τον κεντράρουν πίσω από την κόρη.

Ίριδα: ο έγχρωμος δίσκος μπροστά από τον φακό, που ελέγχει το μέγεθος της κόρης και την ποσότητα φωτός που εισέρχεται στο μάτι.

Ιριδοτομή: μια χειρουργική τεχνική, που γίνεται συνήθως με laser, για την δημιουργία μια μικρής οπής στην άκρη της ίριδας. Μπορεί να πραγματοποιείται σε ασθενείς που πάσχουν από γλαύκωμα κλειστής γωνίας για τη βελτίωση της αποχετευτικής οδού του υδατοειδούς.

Κανάλι του Schlemm: ένα κυκλικό αποχετευτικό σύστημα που βρίσκεται εκεί που ο καθαρός κερατοειδής, ο σκληρός και ίριδα συναντώνται για να σχηματίσουν την γωνία του προσθίου θαλάμου.

Κεντρικό βοθρίο: μικρή κοίλανση στο κέντρο της ωχράς.

Κερατοειδής: ο κυρτός σαν θόλος ιστός μπροστά από το μάτι, διαμέσου του οποίου το φως διέρχεται στο εσωτερικό του.

Κόγχος: το οστέινο κοίλωμα που περιβάλλει το βολβό.

Κοίλανση: μια εσοχή του οπτικού δίσκου που συχνά εμφανίζεται και επιδεινώνεται στο γλαύκωμα.

Κρυσταλλοειδής φακός: μια εύκαμπτη, διαυγής δομή ακριβώς πίσω από την ίριδα που εστιάζει το φως πάνω στον αμφιβληστροειδή.

Κυστοειδές οίδημα ωχράς: οίδημα των ιστών της ωχράς που ορισμένες φορές παρατηρείται ως επιπλοκή της αφαίρεσης καταρράκτη, άλλης επέμβασης ή φλεγμονής.

Κωνία: ειδικά κύτταρα του αμφιβληστροειδή που είναι ευαίσθητα στα χρώματα και στο φως. Είναι περισσότερο ενεργά στο φως από ότι στο σκοτάδι, παρέχουν οξεία όραση και βρίσκονται σε αφθονία στην περιοχή της ωχράς στον αμφιβληστροειδή.

Laser φωτοπηξία: η χρήση laser για την τροποποίηση των ιστών, όπως η στεγανοποίηση των διαρρεόντων αγγείων του αμφιβληστροειδή σε ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς.

Μυδριατικά: είδος φαρμάκου που διαστέλλει την κόρη.

Μυωπία: διαθλαστικό σφάλμα κατά το οποίο οι ακτίνες φωτός συγκλίνουν και εστιάζονται πριν συναντήσουν τον αμφιβληστροειδή.

Μυωτικά: είδος οφθαλμικών σταγόνων που συστέλλουν την κόρη. Χρησιμοποιούνται στο γλαύκωμα.

Οπίσθιος θάλαμος: η περιοχή πίσω από την ίριδα και μπροστά από το φακό που πληρείται από υδατοειδές υγρό.

Οπτική οξύτητα: η ικανότητα οξείας όρασης, που συνήθως μετράται σε σύγκριση με το τι μπορεί να διακρίνει ένα φυσιολογικό μάτι σε απόσταση 6 μέτρων.

Οπτικό νεύρο: ένα «καλώδιο» που αναδύεται από το πίσω μέρος του ματιού και αποτελείται από εξειδικευμένες νευρικές ίνες που μεταδίδουν τα οπτικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο.

Οπτικό πεδίο: όλο το φάσμα που είναι ορατό από το μάτι. Περιλαμβάνει την κεντρική και την περιφερική όραση.

Οπτικός δίσκος: η κεφαλή ή η πρόσθια επιφάνεια του οπτικού νεύρου, όπου όλες οι αμφιβληστροειδικές νευρικές ίνες συνδυάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μεταφέρουν το αμφιβληστροειδικό είδωλο στον εγκέφαλο. Αντιστοιχεί σε τυφλό σημείο.

Οφθαλμοσκόπιο: όργανο με φως και κάτοπτρα για την εξέταση του βυθού του ματιού.

Περιφερική όραση: η πλαϊνή όραση, ή τι αντιλαμβάνεται το μάτι εκτός του οπτικού άξονα.

Προσαρμογή: η ικανότητα του ματιού να μεταβάλλει το σχήμα του φακού ώστε να εστιάζει στα κοντινά αντικείμενα.

Πρόσθιος θάλαμος: ο χώρος πίσω από τον κερατοειδή και μπροστά από την ίριδα που πληρείται από υδατοειδές υγρό.

Πτώση: χαλάρωση του βλεφάρου που αποδίδεται στην εξασθένιση των μυών.

Ραβδία: φωτοευαίσθητα κύτταρα του αμφιβληστροειδή που ανταποκρίνονται καλύτερα στο σκοτάδι και σε χαμηλό φωτισμό.

Σκληροκερατοειδικός ηθμός: ένα δίκτυο λεπτών ιστών, σαν κόσκινο, στον πρόσθιο θάλαμο διαμέσου του οποίου αποχετεύεται το υδατοειδές υγρό. Βρίσκεται στην γωνία του προσθίου θαλάμου όπου συναντώνται ο κερατοειδής, ο λευκός σκληρός και η έγχρωμη ίριδα.

Σκληρός: το λευκό τμήμα του ματιού. Ένα ανθεκτικό, προστατευτικό στρώμα κολλαγόνου και ελαστικού ιστού το οποίο μαζί με τον κερατοειδή, απαρτίζουν την εξωτερική επιφάνεια του βολβού.

Σχισμοειδής λυχνία: όργανο που μεγεθύνει τις εσωτερικές δομές του ματιού με τη βοήθεια μιας δέσμης φωτός. Καλείται επίσης και βιομικροσκόπιο.

Τονομέτρηση: εξέταση για το γλαύκωμα που μετρά την ενδοφθάλμια πίεση.

Τραμπεκουλεκτομή: μια συνήθης χειρουργική τεχνική για το γλαύκωμα κατά την οποία δημιουργείται μια νέα οδός για την αποχέτευση του υδατοειδούς από τον πρόσθιο θάλαμο σε έναν χώρο κάτω από τον επιπεφυκότα.

Τραμπεκουλοπλαστική: μια τεχνική laser που με θερμική ενέργεια δημιουργεί μικρές οπές στον σκληροκερατοειδικό ηθμό για την βελτίωση της αποχέτευσης του υδατοειδούς από το μάτι.

Υαλοειδεκτομή: μια χειρουργική τεχνική για την αφαίρεση του υαλοειδούς και την αντικατάστασή του με διάλυμα άλατος.

Υαλοειδές σώμα: η διαυγής, σαν γέλη ουσία που πληρεί τον χώρο πίσω από τον φακό και υποστηρίζει το σχήμα του οπίσθιου τμήματος του ματιού.

Υδατοειδές υγρό: το υδαρές υγρό που διατρέφει το μάτι και πληρεί τον πρόσθιο και τον οπίσθιο θάλαμο.

Υπερμετρωπία: ένα διαθλαστικό σφάλμα κατά το οποίο οι ακτίνες του φωτός φθάνουν στον αμφιβληστροειδή πριν την σύγκλισή τους σε ένα σημείο.

Φακοθρυψία: μια νέα μέθοδος αφαίρεσης καταρράκτη κατά την οποία χρησιμοποιούνται υπέρηχοι για να σπάσει ο φακός, έτσι ώστε να εξαιρεθεί τμηματικά διαμέσου μιας βελόνης. Η χειρουργική τομή είναι μικρότερη από αυτήν στην παραδοσιακή εξωπεριφακική εξαίρεση του καταρράκτη.

Φωτογραφία βυθού: διαγνωστική απεικόνιση που παρέχει δύο ή τρεις τρισδιάστατες φωτογραφίες της οπίσθιας περιοχής του βολβού, συμπεριλαμβανομένου του αμφιβληστροειδή, του οπτικού δίσκου και των αμφιβληστροειδικών αγγείων.

Φωτοψία: αίσθηση ύπαρξης λάμψεων ή σπιθών φωτιάς στο οπτικό πεδίο.

Χοριοειδής: μια λεπτή μεμβράνη στο μεσαίο στρώμα του ματιού ανάμεσα στον σκληρό και τον αμφιβληστροειδή, πλούσια σε αιμοφόρα αγγεία. Διατρέφει τους ιστούς του ματιού συμπεριλαμβανομένων των κωνίων και των ραβδίων του αμφιβληστροειδή.

Ωχρά: περιοχή του αμφιβληστροειδούς γεμάτη κωνία, υπεύθυνη για την οξεία κεντρική όραση.

Πηγές

Οργανισμοί

American Academy of Ophthalmology

P.O. box 7424

San Francisco, CA 94120

(415) 561-8500

www.aao.org

Προσφέρει πολλές πληροφορίες σε θέματα που αφορούν το μάτι και την όραση. Για να αποκτήσει κανείς ενημερωτικά φυλλάδια χωρίς χρέωση, θα πρέπει να στείλει μια επιστολή με τη διεύθυνσή του και το θέμα που επιθυμεί.

American Glaucoma Society

P.O. Box 193940

San Francisco, CA 94119

(415) 561-8587

e-mail: ags@aao.org

www.glaucomaweb.org

Παρέχει μια υπηρεσία ανεύρεσης γιατρών και ορισμένες αναφορές και στοιχεία για το γλαύκωμα.

American society of Cataract and Refractive Surgery

4000 Legato road, Suite 850

Fairfax, VA 22033

(703) 591-2220

e-mail: ascrs@ascrs.org

www.ascrs.org

Παρέχει πληροφορίες για τις τελευταίες εξελίξεις στην χειρουργική εξαίρεση του καταρράκτη και στις τεχνικές χειρουργικής διόρθωσης των διαθλαστικών σφαλμάτων.

Association for Macula Diseases, Inc.

P.O. Box 220154

Great Neck, NY 11022

(212) 605-3719

e-mail: association@retinalresearch.org

www.macula.org

Μια εθνική ομάδα στήριξης ατόμων που πάσχουν από εκφύλιση της ωχράς, που παρέχει επιμορφωτικό υλικό και στρατηγικές αντιμετώπισης και που εκδίδει ένα τριμηνιαίο περιοδικό, Eyes Only. Εισφορά μέλους: $20. Θα πρέπει να στείλει κανείς μια επιστολή με τη διεύθυνσή του για περισσότερες πληροφορίες για τον οργανισμό αυτό.

Glaucoma Research Foundation

490 Post St., Suite 1427

San Francisco, CA 94102

(800) 826-6693

e-mail: info@glaucoma.org

www.glaucoma.org

Παρέχει εκπαιδευτικό υλικό πάνω στο γλαύκωμα και δημοσιεύει δωρεάν ένα τριμηνιαίο ενημερωτικό φυλλάδιο, το Gleams.

Lighthouse International

111 E, 59th St.

New York, NY 10022

(800) 829-0500

e-mail: info@lighthouse.org

www.lighthouse.org

Παρέχει εκπαιδευτικό υλικό πάνω σε προβλήματα όρασης που σχετίζονται με την ηλικία καθώς και πληροφορίες για ιδρύματα όρασης και αποκατάστασης. Καλώντας, μπορεί κάποιος να λάβει έναν κατάλογο με μη οπτικά βοηθήματα για την καθημερινή ζωή.

Low Vision Information Center

7701 Woodmont Ave., Suite 302

Bethesda, MD 20814

(301) 951-4444

e-mail: lowvisioninfo@lycos.com

www.lowvisioninfo.org

Παρέχει πληροφόρηση και πωλεί συσκευές ενίσχυσης χαμηλής όρασης.

Macular Degeneration International

6700 N. Oracle Road, Suite 5050

Tucson, AZ 85704

(800) 393-7634

e-mail: info@maculadegeneration.org

www.maculadegeneration.org

Προσφέρει εκπαιδευτικά σεμινάρια και καταναλωτικά προϊόντα για ανθρώπους που πάσχουν από νεανική ή σχετιζόμενη με την ηλικία εκφύλιση της ωχράς. Η ετήσια συνδρομή κοστίζει $25 και περιλαμβάνει ένα βιβλίο με βοηθητικό υλικό, εξαμηνιαία ενημερωτικά φυλλάδια και ένα συμπληρωματικό φυλλάδιο για κάποιο μέλος της οικογένειας.

National Eye Institute

2020 Vision Place

Bethesda, MD 20892

(301) 496-5248

e-mail: 2020@nei.nih.gov

www.nei.nih.gov

Τμήμα του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας (ΗΠΑ); παρέχει τις πιο τελευταίες πληροφορίες πάνω στις ασθένειες του ματιού και στη σχετική έρευνα.

Prevent Blindness America

500 E. Remington Road

Schaumburg, IL 60173

(800) 331-20220

e-mail: info@preventblindness.org

www.preventblindness.org

Παρέχει στοιχεία και ενημερωτικά φυλλάδια και άλλο πληροφοριακό υλικό σχετικά με την ασφάλεια και την φροντίδα των ματιών τον έλεγχο της όρασης και νοσήματα των ματιών.

Προγράμματα

EyeCare America

P.O. Box 429098

San Francisco, CA 94142

(800) 391-3937

Μια δημόσια υπηρεσία που χρηματοδοτείται από την Αμερικάνική Ακαδημία Οφθαλμολογίας. Παρέχει πληροφορίες και εκπαίδευση για τη μείωση των οπτικών βλαβών. Μπορεί κανείς να καλέσει χωρίς χρέωση για πληροφορίες.

EyeCare America Seniors Program

P.O. Box 429098

San Francisco, CA 94142

(800) 222-3937

Ένα πανεθνικής εμβέλειας πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα της Αμερικανικής Ακαδημίας Οφθαλμολογίας, το Ίδρυμα των Ιπποτών του Ναού και άλλες κρατικές οφθαλμολογικές οργανώσεις. Παρέχει οφθαλμική ιατρική φροντίδα για άτομα χαμηλού εισοδήματος άνω των 65 ετών. Οι δικαιούχοι μπορούν να βρουν πληροφορίες για εθελοντές οφθαλμιάτρους καλώντας χωρίς χρέωση.

Βιβλία

Cataracts: From Diagnosis to Recovery-

The Complete Guide for Patients and Families

Julius Shulman, M.D. (St. Martin’s Press, New York, 1995, 164 pages)

Ένας πλήρης οδηγός για το πώς να ζει κανείς με καταρράκτη.

The Eye Book: A Complete Guide to Eye Disorders and Health

Gary H. Cassel, M.D., Michael D. Billig, O.D and Harry G. Randall, M.D. (Johns Hopkins University Press, Baltimore, 1998, 304 pages)

Ένας πλήρης και καλογραμμένος οδηγός για την φροντίδα του ματιού. Αναφέρεται στην πρόληψη, τον εντοπισμό, την διάγνωση και στην θεραπεία των ασθενειών του ματιού ενώ κάνει ειδική αναφορά στις αλλαγές και στις καταστάσεις που επέρχονται με την ηλικία.

Glaucoma: A Patient’s Guide to the Disease

Graham E. Trope (University of Toronto Press, Toronto, 1997, 40 pages)

Μια πλήρης αναφορά στο γλαύκωμα, από τα συμπτώματα ως την διάγνωση και τη θεραπεία.

Macular Degeneration: A Complete Guide to Saving and Maximizing Your Sight

Lylas G. Mogk, M.D., and Marja Mogk (Ballantine Books, New York, 1999, 397 pages)

Γραμμένο από έναν ανεξάρτητο συγγραφέα και την μητέρα του που φρόντιζαν τον πατέρα, ο οποίος έπασχε από προχωρημένη εκφύλιση της ωχράς. Το βιβλίο αυτό συνδυάζει πραγματικές πληροφορίες για την εκφύλιση της ωχράς, συμβουλές για τη αντιμετώπιση της καθημερινότητας και μια προσωπική ματιά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με απώλεια όρασης αλλά κι αυτοί που τους φροντίζουν.

Σταμάτης Γκατζώνης: Οφθαλμός και χρόνος - Η επίδραση της γήρανσης στην όραση

Περιεχόμενα

Πως λειτουργεί το μάτι

Μηχανική του βολβού

Βλέποντας το φως

Εστιάζοντας το φως

Ανατομία ματιού

Η τέχνη της όρασης

Μέσα στο μάτι

Αλλαγές με την πάροδο του χρόνου

Αλλαγές στο φακό

Αλλαγές μέσα στο μάτι

Ασφαλής οδήγηση

Τρόποι βελτίωσης της οδήγησης

Πότε εγκαταλείπεται η οδήγηση

Η εξέταση του ματιού

Εξετάζοντας την όραση

Οι επαγγελματίες των ματιών

Μυωπία; Υπερμετρωπία;

Εξετάζοντας το μάτι εξωτερικά

Ελέγχοντας τoν συντονισμό των ματιών

Εξετάζοντας το μάτι εσωτερικά

Ελέγχοντας την διαστολή της κόρης

Μετρώντας την πίεση των ματιών ( τονομέτρηση )

Παρατηρώντας τον αμφ/δή και το οπτικό νεύρο

Καταρράκτης

Τι προκαλεί τον καταρράκτη;

Η διάγνωση του καταρράκτη

Συμπτώματα του καταρράκτη

Αντιμετωπίζοντας τον καταρράκτη

Πότε να επισκεφθεί κανείς τον οφθαλμίατρο

Η επέμβαση καταρράκτη

Ο καινούριος φακός

Προετοιμασία για επέμβαση καταρράκτη

Τι να περιμένει κανείς μετά την επέμβαση

Φροντίδα στο σπίτι

Πιθανές επιπλοκές

Αποτρέποντας τον καταρράκτη

Γλαύκωμα

Τι προκαλεί το γλαύκωμα

Ποιος προσβάλλεται από γλαύκωμα;

Είδη γλαυκώματος

Τα συμπτώματα του γλαυκώματος

Διάγνωση του γλαυκώματος

Φάρμακα για το γλαύκωμα

Κατηγορίες φαρμάκων

Χειρουργική θεραπεία γλαυκώματος

Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς

Τύποι ΗΕΩ

Αίτια και παράγοντες κινδύνου

Συμπτώματα που αναζητούνται σε ΗΕΩ

Διάγνωση της ΗΕΩ

Θεραπεία της ΗΕΩ

Ατομική φροντίδα

Πρόληψη της ΗΕΩ

Χειρουργική με laser

Σχετικά με την τεχνολογία των laser

Διόρθωση της μακρινής και της κοντινής όρασης

Laser και το μάτι που γερνά

Αντιμετωπίζοντας την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς

Laser και γλαύκωμα

Μπορούν τα laser να θεραπεύσουν την ΗΕΩ;

Άλλες συνήθεις δυσλειτουργίες του ματιού στην μεγάλη ηλικία

Πρεσβυωπία: έτοιμοι για γυαλιά για το διάβασμα ;

Προβλήματα των βλεφάρων

Ξηροφθαλμία

Μυιοψίες ( «μυγάκια» )

Φωτοψίες (λάμψεις)

Αποκόλληση αμφιβληστροειδούς

Περιφρουρώντας την όραση

Γλωσσάριο

Πηγές

Οργανισμοί

Προγράμματα

Βιβλία

Next

Νεότερη ανάρτηση

Previous

This is the last post.